Birleşmiş Milletler ve Arap Birliği'nin Suriye temsilcisi Kofi Annan için, her dönemeçte ihtilafın çözümüne dair "Annan Planı'nın" öldüğünü ve ülkenin yakında tam kapsamlı mezhepçi bir iç savaşa gireceğini işitmek bunaltıcı olmalı. Benim intibam, Annan'ın kararlı olduğu ve zor görevinde ya batma ya çıkma noktasına yaklaştığıdır. O, gelecek yönetimle ilgili düzenlemeleri barışçı şekilde müzakere etmek yerine tümüyle savaşın önlenmesi için gerekli -yerel, bölgesel ve küresel aktörleri de içeren- kritik adımlarla dolu bir yol çizdi.
Bu intibaı, bu hafta Annan misyonuna yakın yetkili kaynaklarla yaptığım görüşmelerden edindim. Annan, planın maddelerini uygulamak ve siyasi müzakereler için güveni yeniden tesis etmek için Suriye çapında şiddete başvurulmasını durdurmak üzere acil eylem gereğini vurguluyor.
Bana, tırmanan şiddetin ötesinde ilave bir acil unsurun da uluslararası toplumun bunu açık uçlu bir süreç olarak görmeyebileceği, şiddet devam ederse yakında fişi çekebileceği olduğu söylendi. Bundan dolayı tüm tarafların ateşkes, tutukluların serbest bırakılması ve ağır silahların şehirlerden çekilmesi de dahil, Annan planındaki 6 maddeye uymaya başlaması aciliyet kazanmıştır.
Bu açık bir şekilde harici kesimlerden baskı yapılmasını gerektirir. Annan'ın ekibinin, ateşkes şartlarına uymaya başlaması için Devlet Başkanı Beşşar Esad rejimi üzerine "yoğun dış baskı" getirme yollarını araştırmasının sebebi de budur.
Bu baskı başta Rusya'dan gelmelidir ama Annan ekibi, ayrıca İran ve Çin gibi Suriye'yi destekleyen diğer ülkelerle de düzenli temas halindedir. Ümit şudur ki, önemli dış taraflar -bu durumda Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya- Annan planına uymaları için tarafları teşvik etmede ortak eylemin önemi konusunda uluslararası toplumda diğer ülkelerle asgari müşterekler üzerinde anlaşmaya varabilirse Suriye tüm ülkeyi saracak ve belki komşu ülkelere de sirayet edebilecek harap edici şiddet patlamasından kurtulabilir.
Kaynaklar, son Hula katliamının özellikle Suriye hükümetinden hızlı tepkiler talep eden bir dönüm noktası olduğunu söylediler. Aksi takdirde, halen barışçı bir geçiş arayışında olan Suriyeliler ve uluslararası taraflar, ümitlerini kaybeder ve daha radikal ve militan seçeneklere yönelirler.
Annan'ın ekibi, bir yandan farklı muhalif grupları Suriye'nin geleceği için ortak yaklaşım ve vizyon belirleyebilecekleri bir şemsiye grup oluşturmak ve bu şekilde gelecekte başlayabilecek müzakerelere katılmak için hazır olmaya teşvik ederken Suriye hükümetinin cesur adımlar atmasını sağlamak için de elinden gelenin azamisini yapmaya çalışıyor.
Esad'ı görevden ayrılmaya teşvik için Yemen Devlet Başkanı Ali Abdullah Salih'te olduğu gibi ortada dolaşan “Yemen seçeneği” şu anda konuyla alakasız görünüyor. Bu, Yemen'de bu rolü Suudi Arabistan oynamışken Esad'a görevi bırakması için baskı yapacak kararlı bir bölgesel ve harici aktörün mevcut olmamasından dolayıdır.
Rusya, Suriye'de Suudi Arabistan'ın Yemen'de olduğuyla aynı pozisyonda değil. Bu yüzden Annan'ın ekibi, bunun yerine, cesur bir adım atması için Esad'ı ikna etmek üzere önemli uluslararası aktörler arasında uzlaşma sağlamak üzerine odaklanıyor.
Cesaret verici bir işaret, BM Güvenlik Konseyi'nin, Rusya ve Çin de dahil, önemli tüm üyeler tarafından desteklenen son karar ve ifadelerinden geldi.
Kaynaklarım, Esad'ın, kendi halkı ve dünyaya Annan planını ihtilafın halli için kullanmada ciddi olduğunu göstermek için bazı acil adımlar atabileceği ve Suriye'de reforme edilmiş yeni bir yönetim safhası için harekete geçebileceği açıklamasında bulundular. Bunlar, önemli sayıda (daha önce meydana geldiği gibi yüzlerce değil, binlerce) tutuklunun serbest bırakılmasını, insani yardımlara daha geniş erişim ve askerlerin güvenlik sorununun olmadığı şehir ve köylerden çekilmesini içerebilir.
Rusya, ABD, Çin ve İran, Suriye'yi tümüyle iç savaşın eşiğinden kurtaracak adımlar hususunda asgari seviyede anlaşabilirse, o zaman Türkiye, Suudi Arabistan, Katar, Irak ve Avrupa Birliği gibi oyuncuları da içerecek, bir tür temas grubuna benzeyen endişeli ülkeler mekanizması kurulmasını düşünmek mümkün olur.
Şimdi güven eksikliği ve görüşmek isteyip istemediklerindeki netlik eksikliğinden dolayı Suriye hükümetini ve muhalif grupları bir araya getirtmek ve görüştürmek imkansızdır. O halde, en uygulanabilir strateji, Suriye'de doğrudan rol oynayan bölgesel ve uluslararası tarafların, 4 şeyi yapmalarını sağlamaya odaklanmaktır. Ortak çıkarlar üzerinde anlaşmak, Suriye'de topyekûn savaşı önlemek, Annan planının uygulanması için ihtilaftaki her iki tarafa da baskı yapmak ve tüm grupların çıkarlarını koruyacak, belki de istikrarlı ve barışçı bir Suriye için kat edilecek yolu gösteren geçici mekanizmalar oluşturmak.
Bölgesel ve küresel aktörlerin böyle bir mekanizma üzerinde anlaşıp anlaşamayacağını öğrenmek üzere ciddi görüşmeler yapılıyor. Annan'ın önemli oyuncularla yaptığı hususi sohbetlerden cesaret bulduğu ve aynı ülkelerin kamuoyuna duyurduklarının farklılık göstermesinin kendisini caydırmadığı söyleniyor. Bana, Annan'ın ekibinin gelişme sağlanması için, yurt içi, bölgesel ve uluslararası olmak üzere ihtilafın 3 halkası arasında “uyum ve mantık” sağlanması gerektiği hissinde olduğu söylendi.
Kaynak: The Daily Star
Dünya Bülteni için çeviren: Emin Arvas
