'Demokratik güvenlik'... 'Demokratik istihbarat'... 'İnsani güvenlik'. Bunlar yeryüzünde insan hakları mücadelesinin şekillendirdiği kavramlar... Peki, ne anlama geliyor?
Güvenlik, istihbarat servislerinin hesap verebilirliği... Gözetimlerinin sağlanması...
Demokratik şeffaflıklarının gerçekleştirilmesi gibi anlamlara gelmekte...
***
Bu kavramların uluslararası temel referansları nerede?
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD-1994), Birleşmiş Milletler (UN-2002), Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (OSCE-1994), Avrupa Parlamento Meclis Konseyi İzleme Komisyonu (PACE-1999) ve Parlamentolararası Birlik (IPU-2003) çalışmaları...
Ayrıca...
Cenevre Silahlı Kuvvetlerin Demokratik Denetimi Merkezi (DCAF), Norveç Parlamentosu İstihbarat Gözetim Komitesi ve Durham Üniversitesi İnsan Hakları Merkezi'nin güçlerini birleştirerek 2005 yılında hazırladıkları ve güncelliğini korumakta olan bir rapor...
Bu çalışmalar, insani değerlerin korunması ve geliştirilmesini devlet yönetiminin felsefesi olarak benimseyen çağdaş demokrasilerde, güvenlik ve istihbarat servislerinin kuruluş ve çalışma ilkelerini tespit ediyor.
***
Güvenlik ve istihbarat kuruluşlarının demokratikleşmesini sağlayacak çalışma ilkeleri ne?
- Görev ve yetkilendirmede yasal dayanaklarda zorunluluk, netlik...
- Hesap verebilirlik şartlarının yaratılması...
- Servislerin dáhili denetimine paralel olarak yürütme, yasama, yargı denetimlerinin, istihbarat üretimine paralel olarak 'güven' unsurunu geliştirecek şekilde sağlanması...
- Denetim/gözetim koşulları içine sivil toplum yapılarının da alınması...
- Siyasi istismara karşı hukuki garantilerin verilmesi ve idarede etik koşulların yaratılması...
- Denetim mekanizmalarının yanı sıra, siyasi liderlerin istihbaratı idare edişlerinde etkinlik ve iletişim kanallarının güçlendirilmesi...
***
Türkiye bu gelişmelerin neresinde?
'Sadece yakın tarihimiz, 1960'lı yıllardan itibaren değerlendirildiğinde; Türkiye'de siyasetin genel demokratikleşme standartlarının yükseltilmesinde gösterdikleri yetersizliklere paralel olarak, güvenlik ve istihbarat yapılarında ve uygulamalarında da, gerçekleştirilen gelişmelere rağmen, çağdaş devletlerdeki değişimlerin uzağında kaldıklarını söyleyebiliriz.'
Peki 'demokratik bir istihbarat' anlayışı için ne yapmalı?
Bu soruya, Milli İstihbarat Teşkilatı Emekli Müsteşar Yardımcısı Cevat Öneş daha önce TESEV tarafından yayınlanan 'İstihbaratı Hesapverebilir Hale Getirmek/ İstihbarat Teşkilatlarının Gözetiminde Hukuki Standartlar ve En İyi Uygulamalar' adlı kitabın önsözünde; dün de Radikal gazetesi'nde yeniden yayınlanan ve benim de özetleyegeldiğim 'İstihbarat servislerinde denetim ve hesap verme' başlıklı yazısında şöyle cevap veriyor:
'Güvenlik istihbaratı ile devlet çapında stratejik istihbarat üretiminin niteliksel farklılığını ve Türkiye'nin özelliğini de dikkate alan bir yaklaşıma göre ihtiyaç duyulan yeni bir yapılanmanın henüz gerçekleştirilemediği,
l Güvenlik ve istihbarat servislerimizin yurtiçinde ve yurtdışında çalışma bölgeleri itibariyle de görev ve yetki sorunları yaşamakta oldukları,
l 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu'nun düzenlediği, istihbaratın merkezi koordinasyonu gibi hayati bir çalışmaya çeşitli sebeplerle işlerlik kazandırılamayışı,
l Devletin istihbarat üretiminin, niteliksel olarak küresel, bölgesel gelişmelerle terör, güvenlik, finans/ekonomi, stratejik istihbarat tehdit ve riskleri çerçevesinde, Türkiye'nin ihtiyaçlarına olması gereken seviyede cevap vermekte yetersiz kalışı,
l Güvenlik ve istihbarat örgütlerinin yapılanmasına, eğitimine ve üretimine, demokratik sistemin özgür toplum yapısını koruyacak şekilde netlik kazandırılması ihtiyacının önemini korumakta oluşu,
l Denetim/gözetim sisteminin kurumsallaşmasına paralel olarak, sürekliliğe sahip şekilde parlamento denetimi şartlarının yaratılması,
l Hukukun üstünlüğü ve insan haklarının korunması hedefleri ile uyumlu yeni bir zihniyet ve yapıyı ortaya çıkarıcı çalışmalar yapılması,
l Güvenlik ve istihbarat servislerinin dış ilişkilerinde merkezi kontrolü ve görev sahalarına göre koordinasyona işlerlik kazandırıcı gelişmeler sağlanması, gibi birçok önemli konunun siyaset yönetimi ve uzman servisler arasında planlı-geliştirici çalışmalarla şekillendirilmesi gerekmektedir.'
***
Sığ...
İlkel...
Ve gergin bir ortamdan...
Sorunları kaynağında çözebilecek ciddi, tutarlı, anlamlı ve demokratik çözümlere zıplayacak isek 'demokratik istihbarat' kavramını ve bunun Türkiye'de gerçekleşmesini konuşalım...
Ya da siz Ankara'daki bohçacı kadın dedikodularına devam edin...
Kaynak: Star
