Shanhay İş Birliği Örgütünün Astana zirvesi son buldu. Zirve, Çin’in Orta Asya bölgesi üzerindeki etkisinin büyük bir hızla arttığını ortaya koydu. Bu durum örgütün diğer üyelerini endişelendirmekte. Ancak buna rağmen örgüt üyelerinin buna karşı gelmesi de imkansız gözükmekte.
“Zirve başarılı bir şekilde tamamlandı,” ifadesi Shanhay İş Birliği Örgütü üyesi devlet başkanları tarafından geleneksel açıklama olarak tekrar edildi. Bu gibi zirvelerin başarısı kabul edilen belgelerin ve anlaşmaların sayısı ile belirlenmekte. Astana Zirvesi “Astana deklerasyonunun” ilan edilmesi ile son buldu. Deklerasyon örgütün kurulmasının onuncu yılı dolayısıyla yayımlandı. Örgüt üyesi devletler uyuşturucu ticaretine karşı ortak hareket edeceklerine dair ilkin anlaşmağa imza atmış oldu.
Zirvede daha fazla ses getirecek gelişmeler de yaşandı. Zirvenin ev sahibi Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev, Örgüt Başkanlığını Çin lideri Hu Çzintao’ya bıraktı. Shanhay İş Birliği Örgütü’ne önümüzdeki yıl içerisinde Çin başkanlık yapacak. Kiber güvenliğin temin edilmesi için sanal sınırların temin edilmesine dair anlaşma imzalandı. Başka bir ifadeyle internet kullanıcılarına sınırlı hizmet götürülmesi kararlaştırıldı. Bu arada zirve sırasında kulislerde ortaya atılan iddiaya göre bu karar BM’nin kararına tepki olarak alındı. Hatırlanacağı üzere bir hafta önce BM yetkilileri internet kullanımını temel insan hak ve özgürlüklerinden birisi olarak ilan etmişti.
Bundan başka su-gıda biriminin kurulması teklif edildi. Bu Orta Asya ülkeleri arasındaki su sorununun çözümü için teklif edilmiş oldu. Aynı zamanda Shanhay İş Birliği Örgütü’nün ortak merkezi de faaliyete başlamış olacak. Nursultan Nazarbayev sevimli tekliflerinden birisini unutmadı. Kazak devlet başkanı, dolar bağımlılığından kurtulmayı ve altına bağımlı ortak dövizin kabul edilmesi gerektiğine dair daha önce öne sürdüğü teklifini tekrarlamış oldu.
Çin lideri Hu Çzintao’nun konuşması Kazakistan Cumhurbaşkanı kadar etkileyici olmadı. Hu Çzintao, örgütün kuruluş dönemi sırasında ülkesinin icraatlarını hatırlattı. Bu icraatlar içerisinde Çin’in Shanhay İş Birliği Örgütü üyelerine ayırdığı 12 milyar dolar kredi dikkat çekiciydi.
Shanhay İş Birliği Örgütü’nün en önemli zirve sonuçlarının başında bu konu gelmekteydi. Astana zirvesi Çin’in Orta Asya ülkelerini ekonomik “işgalının” genişliğini bir daha kanıtlamış oldu. Kazakistan petrol ve doğalgaz sektörü temsilcilerinin ifadelerine göre şu anda ülkenin enerji şirketlerinin hisselerinin yüzde 25’i Çin tarafından kontrol edilmekte.
Çin’in bu gibi politikasından teşkilat üyelerinin rahatsız olduğu aşikar bir şekilde sezilmekteydi. Astana zirvesi sırasında üye ülkelerinin devlet başkanları, Çin’in katılımına gerek duymadan ayrı bir zirve düzenlemeye çalıştı. Diplomasi kaynaklarından alınan bilgilere göre, bu konuda ilk adım Nazarbayev tarafından yapıldı. Kazak devlet başkanı, “Orta Asya-Rusya” zirvesini düzenlemeyi teklif etti. Zirvenin basına kapalı olarak gerçekleştirilmesi ön görülmekteydi. Ancak bu zirve düzenlenemedi. İddiaya göre Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov, Türkmenistan Devlet Başkanı Berdımuhammedov’un zirveye katılımaması nedeniyle ek zirvenin yapılmasını doğru bulmadı. Çin yetkilileri de bu gibi bir zirvenin düzenlenmesinden rahatsız olacağını diğer örgüt üyelerine ulaştırmıştı. Bununla da Kerimov, Pekin yetkililerinin de endişelerini ortadan kaldırmış oldu.
Ancak bu gibi doğu entrikaları Shanhay İş Birliği Örgütü başkanlarının iç meselesi olarak kaldı. Resmi olaraksa ele alınan diğer bir konu Afganistan’ın statüsü konusu oldu. Afganistan, örgüt içerisinde gözlemci devlet statüsü almak için girişimde bulunmuştu. Bunun yanı sıra İran, Hindistan ve Pakistan gibi ülkelerinin gözlemci statüsünden daimi üye statüsüne geçirilmesi gündeme taşındı. Ancak bunların hiçbirisi gerçekleşmedi. Kabil yetkilileri Taşkent’in muhalefeti ile karşılaştı. Taşkent yetkilileri Afganistan’ın örgüt taleplerini karşılamadığını öne sürdü. Zirvenin konuğu Afganistan Devlet Başkanı Hamit Karzai, yaşanan gelişme karşısında şaşkınlığını saklamaya çalıştı.
İran Devlet Başkanı Mahmud Ahmedinejad’ın daimi üyelik başvurusunun kabul edilmeyeceği önceden bilinmekteydi. Shanhay İş Birliği Örgütü yeni üyeleri sadece haklarında BM yaptırım kararı olmayan ülkeler içerisinden seçilmekte. Muhtemelen zirve sonrasında Medvedev ve Nazarbayev’in İran Devlet Başkanı ile görüşmelerinde bu konu gündeme taşındı. Hindistan’ın üyelik başvurusuna ise Çin karşı gelmekte. Çin, kendisi tarafından yönetildiğini düşündüğü Pakistan’ın bu durumdan zarar görebileceğinden endişe duymakta.
Kaynak: Moskovskiye Novosti
Arkadiy Dubnov: Orta Asya Uzmanı Rus gazeteci
Dünya Bülteni için çeviren: İbrahim Ali
