Rusya görünüşe göre Orta Asya'da bir "parçala ve yönet" politikası takip ediyor ve devlet kontrolündeki Gazprom da buna öncülük ediyor.
4 Ocak'ta Rusya'nın başlıca haber ajansları Gazprom'un diğer ülkelerden doğalgaz ithal etmekten sorumlu yan kuruluşu Gazprom Export'tan bir kaynağa dayandırarak verdikleri haberlerde Rusya'nın bu yıl Türkmenistan'dan doğalgaz ithal etmeyeceklerini aktardı. Kısa süre sonra aynı Rus haber ajansları aynı kaynağa atıfta bulunarak Özbekistan'dan doğalgaz temini için yeni bir anlaşmaya varıldığını duyurdu.
Aynı kaynak başka bir detay vermedi. Vermesine de gerek yoktu. Sebepler yeterince açık görünüyor.
Türkmenistan son yıllarda Kremlin için rahatsızlık yaratmaya başlamıştı. Türkmenistan on sene önce Bağımsız Devletler Topluluğu'nda tam üyelikten çıktı ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü veya Avrasya Ekonomik Birliği gibi Rusya öncülüğündeki işbirliği örgütlerine de katılım göstermiyor.
Dünya'nın en büyük dördüncü gaz rezervine sahip olan Türkmenistan gazını Rus gazıyla doğrudan rekabete sokacak, birisi Avrupa'ya olmak üzere yeni ihracat güzergahları açmaya uğraşıyor.
Ve tüm bunlar Türkmenistan bir yandan Rusya'ya doğalgaz satmaya devam ederken oluyor. Aslında yakın zaman öncesine kadar Rusya Türkmenistan’ın en büyük gaz müşterisiydi. Rusya 2008'de 45 milyar metreküp Türkmen gazı satın almıştı.
Bu miktar zamanla azaldı ve Gazprom 2015 başında 2014'te olduğu gibi 10 milyar değil, sadece 4 milyar metreküp Türkmen gazı alacağını açıkladı. Aşkabat yönetimi bu azalmadan ciddi şekilde şikayetçi oldu ve sonrasında Rusya'yı aldığı gazın parasını ödememekle suçladı.
Satabileceğinden zaten çok daha fazla gazı olan Gazprom Türkmenistan'dan gaz alımını artık tamamen iptal etmesi tevekkeli değil.
Ancak bize göre bu gelişmenin ardında doğalgaz alımından daha fazlası var. Yukarıda belirtildiğ gibi Gazprom Export'un kaynağı Türkmenistan'ın komşusu Özbekistan'dan doğalgaz almaya devam edeceğini söyledi. Gazprom ayrıca Özbekistan'dan 2014'te 4 milyar metreküp satın aldığı gazın miktarını 2015'te 1 milyar metreküpe düşürdü.
Gazprom'un CEO'su Aleksey Miller 5 Ocak günü Özbekistan'dan yapılacak yeni doğalgaz alımı anlaşmasını doğrularken şirketteki kaynaklar Gazprom'un bu sene 3.1 milyar metreküp Özbek gazı alacağını belirtti.
Özbekistan'ın Rusya'yla olan ilişkileri de Türkmenistan'dan çok daha iyi değil. Hakeza Türkmenistan gibi Özbekistan da KGAÖ veya AEB üyesi değil.
Bekleneceği üzere Türkmen ve Özbek liderler son yıllarda paylaştıkları çok ortak nokta olduğunu gördü ve Sovyetlerin yıkılıp bağımsızlıklarını elde ettikleri 1991'den sonra muhtemelen iki ülke arasındaki ilişkiler en iyi dönemini yaşıyor. Sadece Rusya'nın etkisinin azalması değil, eski Sovyet cumhuriyetlerinin Moskova'nın yardımı olmadan da nasıl yapabileceklerinin bir örneği bu. Kremlin'in görmek istemeyeceği türden bir örnek.
Daha fazla Türkmen gazına yüz çevirip aynı zamanda aldığı Özbek gazının miktarını artırarak Gazprom bu iki Orta Asya ülke arasında bir ihtilaf meydana getiriyor.
Türkmenistan'ın doğalgazı için iki müşterisi daha var: Çin ve İran. Ve Türkmen ekonomisi dünya pazarında doğalgaz fiyatlarının da düşmesi karşısında zorlanmaya başlıyor. Aşkabat'ın yüzüne çarpan bu sembolik tokat Türkmenistan'ın Rusya'ya küçük miktarlarda bile doğalgaz satamayacağı ve bu gelirin komşusuna gideceği anlamına geliyor.
Su yüzüne çıkmamış başka şeyler de var. Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra Rus-Özbek ilişkileri hiçbir zaman çok iyi gitmese de, Taşkent Gazprom'a ve bir diğer Rus şirketi Lukoil'e Özbekistan'da doğalgaz-petrol yataklarını keşfetme ve geliştirme izni verdi. Hatta muhtemelen Gazprom'un Özbekistan'dan alacağını açıkladığı doğalgaz da şirketin geliştirdiği bu yataklardan gelecek.
Aşkabat ise Rus şirketlerine Hazar kıyısındaki yataklarını geliştirme iznini hiç tanımadı. Böyle bir ruhsata sahip tek şirket Çin Ulusal Petrol Şirketi. Bu da Gazprom'un Türkmenistan’la olan bağlarını koparmasını kolaylaştırıyor.
Rusların Türkmen gazını reddetmesinde dikkate almaya değer bir husus daha var ve bunun hidrokarbonla bir alakası yok.
3 Ocak'ta Rus haber ajansı Interfax'ın haberine göre Rusya Dışişleri Bakanlığı'nın Üçüncü Bağımsız Devletler Topluluğu Departmanı direktörü Aleksandr Sternik, Rusya'nın Türkmen-Afgan sınırındaki güvenlik sorunları konusunda Türkmenistan'a yardıma hazır olduğunu söyledi. Sternik "Rusya, Türkmenistan'ın komşuları, ve onun BDT'deki partnerleri Türkmen dostlarımızın faaliyetlerini, hepimize ait olan güney sınırlarını güçlendirmek için dostça bir dikkatle izlemektedir."
Aşkabat ise Afganistan sınırında herhangi bir problem olduğu iddiasını reddediyor.
Sternik Türkmen-Afgan sınırı boyunca, Özbek-Afgan sınırında olduğundan daha fazla güçlü koruma tedbirlerine ihtiyaç olduğunu da ekledi. Görüldüğü üzere Rusya Türkmenistan ve Özbekistan'daki sorunları birbirinden ayırıyor.
Özetle Gazprom'un 4 Ocak'taki duyuruları, Kremlin'in Türkmenistan ve Özbekistan'daki eski Rus nüfuzunu canlandırma uğraşında önemli politik faydalar sağlayacak düşük maliyetli adımlardı.
Kaynak: Radio Free Europe, Radio Liberte
Dünya Bülteni için tercüme eden: Mustafa Doğan
