İran 26 Şubat tarihinde iki seçime gidiyor. Bunlardan ilki parlamento seçimleri, ikincisiyse Uzmanlar Konseyi seçimleri. Uzmanlar Konseyi İran siyasal sistemindeki önemli kurumlardan bir tanesidir. Zira bu kurum ‘rehber’ olarak bilinen lideri belirliyor. Ve bu organın üyeleri doğrudan halkın seçimleriyle oluşturulur.
İran İslam Cumhuriyeti tarihi boyunca Uzmanlar Konseyi seçimlerine İran halkı pek rağbet göstermemişti. Bunda devrim kültürünün ve din adamlarının ‘Rehber’e olan itaati etkendi. Ancak yaklaşan Konsey seçimlerinin önemi gittikçe artıyor. Peki bu seçimler neden bu kadar önemlidir?
Birincisi Ayetullah Ali Hamaney’in sağlığı hakkında çok fazla spekülasyonlar söz konusu. Rehber’in yakın gelecekte vefat edeceğine dair söylentiler yaygınlaşıyor. Ve Rehber vefat ederse, meclisin yeni rehberi seçmesi gerekecek. Hamaney, yeni rehberin seçilmesi için vasıf ve kriterlerin belirlenmesi adına bir talimat vermişti. İşte bu noktada Uzmanlar Konseyi önem kazanıyor. Fakat bu sadece uygulamada kalabilir. Zira olası adayların ismini Hamaney göstereceği söyleniyor. Ve şüphesiz ki Hamaney kendi halefinin seçilmesinde büyük rol oynayacaktır.
İkincisi, Rehber Hamaney İran siyasetinde mutlak bir güçtür. Ama eski Cumhurbaşkanı Rafsancani Uzmanlar Konseyi’ne ‘eski rehber Humeyni’nin torunu Hasan Humeyni gibi genç kişileri göndererek meclisin kompozisyonu değiştirmek istiyor. Bu şekilde Rafsancani grubu ‘yeni rehberin’ seçilmesinde süreci etkileyebilir. Aynı zamanda seçimlere başvuru aşamasında bu defa 801 kişi kayıt yaptırdı. Bu başvuru sayısı, seçilecek 88 kişinin 9 katına tekabül ediyor. İran’da muhafazakar gruplarsa Rafsancani’nin rejimin yapısına nüfuz etme çabalarını düşman komplosu olarak değerlendiriyor.
Rafsancani yaptığı bir konuşmada İran Anayasasında bir zorunluluk olan ‘liderin performansını’ izleme kriterine vurgu yapmıştı. Ve bu açıklamadan sonra muhafazakar kesimler Rafsancani’yi bu görüşlerinden dolayı sert bir şekilde eleştirmişti. Ancak aynı görüş daha önce 2001 yılında Hameney tarafından da ifade edilmişti.
Üçüncüsü İran politik yapısında devam eden bir güç mücadelesi söz konusudur. Bu daha önce sadece reformistler ve muhafazakarlar arasında vardı. Ancak yeni dönemde ılımlılar ve Rafsancani’nin başında olduğu pragmatistler, Reformistler ve muhafazakarları içeriyor. İran’ın Batı’yla nükleer anlaşma konusunda uzlaşmaya varması sonrası Ruhani karşıtları onun Amerikancı bir görüşe sahip olduğunu ve bu anlaşmanın İran’da Amerika etkisini arttıracağı konusunda eleştirmişlerdi. İran’daki muhafazakar gruplar bu anlaşmanın İran için tehlikeli olduğu görüşünde.
Uzmanlar Konseyi seçimlerinin dördüncü önemli nedeniyse, Rafsancani’nin ‘Rehberlik’ görevinin yerine bir ‘liderlik konseyi’ grubu oluşturmasını savunmasıdır. 1989’da Humeyni’nin ölümünden sonra İran anayasası revize edilerek 107.madde ortadan kaldırılmıştı. Ve bu durumda bir liderlik konseyi oluşturma imkanı kalmamıştı. Rafsancani, Humeyni’nin vefat etmeden önce böyle bir liderlik konseyinin kurulması taraftarı olduğunu iddia etmişti. Ancak bu o zamanlar fikre meclis tarafından karşı çıkılmıştı.
İran’da liderlik konseyi oluşturma fikrini ‘düşmanın yeni bir hilesi’ olarak değerlendiren sadece meclisteki muhafazakarlar değil. 18 Aralık’ta Genelkurmay Başkanı Hasan Firoozabad yaptığı bir açıklamada, bu liderlik konseyi fikrinin İran halkının bütünlüğünü yok edeceğini söylüyor. Firoozabad bu fikrin devlet içerisinde çoklu sesler yaratacağını ve tarihte hiçbir devletin bir liderler konseyi tarafından yönetilmediğini ifade ediyor.
Beşinci nedense Uzmanlar Konseyi seçimlerinde ilk defa bu kez Hamaney ve muhafazakarlar karşıtı yeni kişiler seçimlere yoğun bir şekilde aday oldu. Fakat bu kişilerin üyeliği Anayasa Koruyucular Şurası tarafından diskalifiye edilebilir. Zira Uzmanlar Meclisi’ne adaylık için genel şartlar Anayasa Koruyucular Şurası tarafından belirlenmektedir. Konseyin sair nedenlerle birçok adayı diskalifiye edebilir. 20 Aralık’ta bir açıklama yapan Rafsancani: “Anayasa Koruyucular Konseyi, meclisi muhafazakarların kontrol etmek için adayları topluca diskalifiye etmemelidir. Eğer herhangi bir dolandırıcılık ya da adayların haksızca elenmesi söz konusu olursa, seçim sonuçları halkın nazarında kabul görmeyecektir. Ve bu devletin itibarına zarar verecektir. Ve aynı zamanda muhafazakarlar istikrara da zarar verecektirler. Seçim sürecinde hakkında insanlarda şüpheler oluşturmak tehlikelidir.” İfadelerini kullanarak Konseyi uyardı.
Altıncı sebep, özellikle muhafazakar askeri liderlerin seçimler üzerinde alarmları ifadeye başlaması olmasıdır. Uzun yıllardır kurumların başında olan muhafazakarlar bu seçimleri İran’ın varlığı ve ABD’ye teslim olma açısından değerlendiren açıklamalar yapmaktadırlar.
Seçimlerle ilgili diğer bir önem Rafsancani’nin İran siyasetindeki kaderi bu seçimlere bağlı gözükmektedir. Rafsancani, Devrim sonrası Humeyni’den sonra en güçlü siyasetçi olmuştu. 2013 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olmuş ama Anayasa Koruyucular Konseyi tarafından reddedilmişti. Ve bu seçimde de Konsey onun adaylığını engelleyebilir. Hatta daha önce Hüseyin Musavi - Zahra Rahnavard ve Mehdi Karroubi gibi ev hapsine de konulabilir. Ya da alternatif olarak seçimleri kazanan taraf olup ve konseye başkanlık yapabilir. Diğer bir ihtimalde azınlığın lideri olması.
Eğer Rafsancani, Ruhani ve Devrim lideri Humeyni’nin torunu Hasan Humeyni’nin seçimlerde adaylıkları kabul edilirse, üç kişi listenin en üst sıralarında yer alacak. Bu gerçekleşirse muhafazakarlar seçimi kaybetmesi muhtemeldir. Ancak bu durumu engellemek için bu üç kişinin de diskalifiye edilme ihtimali beliriyor. İran’da ne muhafazakarlar ne de muhalefet, İran’ın başka bir Afganistan, Libya, Irak, Yemen olmasını istiyor. Bu yüzden muhalifler yaklaşan seçimlerde demokrasiye geçiş için küçük ama anlamlı adımlar atmak istiyor. Eğer iki seçimde de başarısız olurlarsa, siyasetteki ağırlıkları büyük oranda ortadan kalkacaktır.
Son olarak seçimler, önemli soruların cevaplarını belirleyecektir. Hamaney öldükten sonra onun halefi kim olacaktır? Ve yeni halefin Batı’yla ilişkilere nasıl bakacaktır? Eğer mecliste ağırlık ılımlar yönünde olursa Hamaney grubu ılımlı ve pragmatik pozisyonlara dönecek midir?
Bunlar büyük ölçüde İran ve Ortadoğu’nun geleceğini etkileyen önemli sorulardır.
Kaynak: Huffington Post
Dünya bülteni için çeviren: Hazinadar Hasan Hız
