ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ve Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari arasında bu hafta Washington'da yapılacak zirve, aynı zamanda Ortak Siyasi ve Diplomatik Koordinasyon Komitesi'nin (JCC) beşinci toplantısına işaret ediyor. Bu, Kasım 2008'de imzalanan karşılıklı Stratejik Çerçeve Antlaşması (SFA) altında tesis edilen yedi tematik JCC'den biridir. ABD'nin çekilmesi sonrasında Washington ve Bağdat arasında yakın temasın sürdürülmesi için gerekli araçların sağlanmasını gaye edinen SFA, "ABD'nin çıkarlarını korurken" aynı zamanda "kalıcı ve karşılıklı menfaate dayalı ilişki" geliştirme yollarını aradı. Ama anlaşma aynı zamanda ABD'nin Irak üzerindeki nüfuzunu yeniden tesis etmek üzere yavaş ama usta işi bir yöntem sağlayabilecekti.

SFA'yı gözden geçirmek

Sekiz sayfalık SFA'da, karşılıklı ilişkilerin geliştirilmesi için aşağıdaki JCC'ler kuruldu:

Siyasi İşler ve Diplomatik İş Birliği: Bu komite, "Irak demokrasisi ve Irak'taki demokratik kurumların desteklenmesi ve kuvvetlendirilmesini" amaçlıyor, Amerika Birleşik Devletleri'nin Irak iç işleriyle meşgul kalmaya devam etmesini sağlayacak kuvvetli bir formül gaye ediniyor. Aynı zamanda Bağdat'ın bölgede olumlu ilişkiler geliştirme çabalarını destekleyen komite, 2009'dan bu yana yılda en az bir kere toplanıyor. Bu toplantıların sonuncusu, Zebari ve ABD dışişleri bakan yardımcısı Elizabeth Jones'un, 2 Eylül 2012'de Bağdat'ta ortak başkanlık yaptıkları toplantıydı. Bu komitenin genelde ele aldığı konular arasında ABD'nin Irak seçimlerine desteği, BM Sözleşmesi 7. bölümün maddeleri, Kuveyt ve Suriye'yle ilişkiler ve mülteci meseleleri vardı.

Güvenlik ve Savunma İş Birliği: Bu komite, öncelikle silah satışı, eğitim ve tatbikatlar gibi aleni vasıtalarla savunma alanında yakın ilişkilerin teşvik edilmesini amaçlıyor. Muhtemelen terörle mücadele ve istihbarat yardımı da ABD istihbarat camiası tarafından kapalı kapılar ardında ele alınmıştır. Komite sık sık bir araya geldi. Buna geçen sene savunma bakanı tarafından liderlik edilen iki zirve de dahil.

Enerji İş Birliği: Bu komite, Irak'ın ekonomi ve enerji sektörünü kuvvetlendirme ve Irak'ın önümüzdeki 20 yılda dünya piyasalarında en büyük yeni petrol kaynağı olma potansiyelini gerçekleştirerek ABD iktisadi menfaatlerine hizmet etmeyi amaçlıyor. Şaşırtıcı bir şekilde, komite ilk kez 23 Nisan 2013'te toplandı ve o tarihten bu yana bir daha da resmi olarak toplanmadı. Yine de karşılıklı enerji iş birliği, önemli olan altyapının korunması ve hidrokarbon ihracatı altyapısının çeşitlendirilmesi gibi konularla arka planda istikrarlı bir şekilde gelişti.

Kanunların uygulanması ve Adli İş Birliği: Bu komite, Irak'ın adalet sistemi, polisi ve yolsuzlukla mücadele imkanlarını geliştirmeyi amaçlıyor. Polisin eğitilmesi çabaları kaynak yetersizliği ve güvenlik kısıtlamaları sebepleriyle önemli ölçüde azalsa da komite, en son 4 Haziran'da Bağdat'taki toplantıda olmak üzere adli projelere destek sağlamaya devam ediyor.

Kültürel ve Eğitimle İlgili İş Birliği: Bu komite Irak'ın kültür mirasını korumayı ve karşılıklı olarak daha kuvvetli eğitim ve mesleki mübadele amaçlıyor. Komite yılda bir ya da iki kez toplanıyor, yüksek eğitim, mübadele ve kültür mirası projeleri gibi yoğun bir gündemi ele alıyor (en son 17 Aralık'ta Bağdat'ta toplandı).

Hizmetler, Teknoloji, Çevre ve Ulaştırma İş Birliği: Bu komite Irak'ın altyapısı ve hizmet sunma kapasitesini kuvvetlendirmeyi amaçlıyor. İlk kez 28 Kasım 2012'de toplanmış görünüyor, o zamandan bu yana da toplanmadı. Komitenin sağlık, tarım, temizlik, içme suyu ve özel sektörde istihdam sağlanması gibi hayati sektörlerde önemli katkı potansiyeli var.

Ticaret ve Mali İş Birliği: Bu komite Irak'ın ekonomisini çeşitlendirmesine yardım etmeyi ve onu küresel ekonomik sistemin bir parçası yapmayı amaçlıyor. Komite senede bir kez toplanıyor (en son 6 Mart'ta Bağdat'ta toplandı), karşılıklı iş bağlantıları, özel bankacılık ve mikrofinans üzerine odaklanıyor.

SFA, diğer komitelerin çalışmalarını denetlemesi maksadıyla üst seviyede Yüksek Koordinasyon Komitesi (HCC) kurulmasına da yol açtı.  Bu komite son olarak 30 Kasım 2011'de Bağdat'ta toplandı, toplantıya Başkan Yardımcısı Biden ve Başbakan Nuri El Maliki ortak başkanlık etti.

Kerry-Zebari toplantısı

Bu haftaki zirve sırasında ABD'li ve Iraklı yetkililer kuşkusuz Suriye'de devam etmekte olan krizle Bağdat'ın İran'la ilişkilerini, özellikle de Tahran'ın mali ve enerjiyle alakalı yaptırımların etkilerini azaltabilecek bir kaçamak noktası olarak Irak'ın giderek artan rolünü görüşecekler. Toplantı, Washington'un Suriye'de daha sağlam bir rol oynayacağını Bağdat'a göstermek ve Irak'ın krizin halline yönelik nasıl yardımcı olabileceğini vurgulamak için bir fırsattır. JCC, Bağdat ve Suudi Arabistan gibi Körfez ülkelerini daha yakın hale getirebilir, ülkede ve tüm bölgede mezhepçi gerilimi azaltırken Şiilerin liderliğindeki Irak'ın, Sünnilerin hakimiyetindeki Arap komşuları arasında kendisini daha rahat hissetmesini sağlayabilir.

Buna ilaveten, toplantı Irak'ın hayati önemdeki 2014 genel seçimlerine ortam hazırlanmasına başlanması için de bir şanstır. Bu, ABD ordusu çekildikten sonra yapılacak ilk genel seçimdir. Bu seçimlerin önemi asla göz ardı edilemez. Çoğu Iraklı, Amerika Birleşik Devletleri'nin 2010 seçimlerinden sonraki hükümet kurma sürecinde, istikrar için Maliki'nin başa geçmesine yardım ettiğine inanıyor. Sonuç tartışmasız şekilde daha büyük istikrarsızlık oldu. Washington bu kez Iraklılara, belli bir sonuçtan ziyade demokratik sürecin arkasında olduğunu göstermelidir. Gelecek seçimlerin serbest, adil ve zamanında yapılacağını -sürekli ve ısrarla- vurgulama zamanı gelmiştir. Anbar ve Ninava'da eyalet seçimlerinin iki ay ertelenmesi, güvenlik gerekçeleriyle genel seçimleri ertelemeye emsal teşkil etmemelidir. Neticede, Amerika Birleşik Devletleri, 2005'te bugünkünden hiç de daha iyi olmayan güvenlik şartlarında üç seçim yapıldığını -tam olarak oradaydı ve bunu yaptı- belirterek muazzam bir inandırıcılık sağlayabilir.

ABD politikasının sonuçları

ABD müdahalesine karşı yerel hassasiyetler ve ABD yardım harcamalarındaki ilave kaynak eksikliği, Irak'la ilişkileri kuvvetlendirme çabalarını güçleştirecek. Washington, çekilmeden bu yana yeterli zaman geçtiğine ve Irak'ın SFA üzerinden yeniden güç verilmesi için uygun olduğuna kanaat getirmiş görünüyor. Obama yönetimi,  önemli JCC'lerin üç ayda bir düzenli olarak toplanması gerektiğini bildirdi. Her ne kadar programlama güçlükleri sebebiyle bu henüz mümkün olmasa da bu doğru bir fikirdir.

Aslında nüfuz, bir toplantıyla yeniden inşa edilebilir. Sabır Irak'ta çok işe yarar ve Amerika Birleşik Devletleri'nin, ekonominin her sektörünün teknokrat kapasitesinden mahrum olduğu bir ülkede sunacak çok şeyi vardır. ABD'nin mahareti de çoğu yetkilinin zihinlerinde halen tazedir. Video konferans yoluyla yapılsa bile (mesela Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice ilk HCC toplantısına bu şekilde katıldı) düzenli toplantılar, ivme kaybetmekten iyidir.

Amerika Birleşik Devletleri'nin çok sayıda yüksek etkili projeleri de var. Irak'ın kuzey-güney stratejik petrol ve gaz boru hattının geliştirilmesini teşvik etmek ve Ürdün ve Türkiye üzerinden ihracını sağlamak için kararlı çabalar zaten yapılıyor (ama kaynak sağlanmadı). Washington, rafineri sektörü için rehberlik etmek üzere danışmanlar istihdamında Irak'a yardım edebilir. Zira bu konuda mahalli uzmanlık, tecrübeli profesyonellerin emeklilikleri sebebiyle sınırlıdır ve sektör, Bağdat'ın yakın zamanda açıklanan Entegre Milli Enerji Stratejisi'nde nispeten sığ muamele gördü. Geçen sene onlarca büyük hapishane firar vakaları sonrasında ABD'nin maksimum güvenlikli hapishanelerin tasarım ve işletilmesi konusundaki tavsiyeleri de hoş karşılanabilir. Mahalli yönetimde, haziran sonundaki düzenlemede Irak'ın eyalet yetki kanunu çok sayıdaki valilik ofisini milyarlarca dolarlık harcama birimlerine dönüştürecek. Bu, bunların hiç hazır olmadıkları bir sorumluluktur. Harcama kapasitelerini arttırmak, ziyan ve yolsuzluğu azaltmak için kaynağı Irak tarafından sağlanan, ABD tarafından da tasarlanan büyük bir yerel kapasite inşa programına son derece büyük bir ihtiyaç vardır.

Son olarak, Amerika Birleşik Devletleri, bu sene muhtemelen Washington'da Yüksek Koordinasyon Komitesi toplantısı yapılmasını temin etmelidir. 2012'de hiçbir HCC toplantısı yapılmadı. Bu, Irak işlerinden hazzetmemenin değilse, Irak'ın siyasi olarak kötüye gitmesi ve Beyaz Saray'ın da dikkat dağınıklığının açık bir sembolüdür. Derinleşen güvenlik krizi arasında, Irak'ın siyasi liderleri tereddütle bir araya geliyorlar. Bu yüzden Washington, ülkenin geleceğine dair kararlığını belirterek bu süreci açık bir sinyalle desteklemelidir. İdeal olarak bu, bir sonraki HCC toplantısına Başkan Obama ve Maliki'nin katılması manasına gelir. Irak'ın 2014 seçimleri Irak ve ABD'nin bölgedeki çıkarları için ölüm-kalım anı olabilir. O zamandan önce karşılıklı ilişkileri şaha kaldırmak, ABD'nin bu hayati ülkedeki nüfuzunu yeniden inşaa başlamanın en iyi yoludur.

Not: Michael Kniights'in Ahmet El Brich ile beraber yazdığı bu makale 16 Ağustos'ta gerçekleşen Zebari - Kerry görüşmesi öncesi yazılmıştır.

Kaynak: The Washington Institute
Dünya Bülteni için çeviren: Arif Kaya