Çocukların imtihana yüklediği anlamlar, sınavla ilgili zihinde oluşturulan imaj, imtihan sonrası duruma ilişkin atıflar ve sınav sonrası elde edilecek kazanımlara verilen önem, sınav kaygısı oluşmasına sebep oluyor.

Gerçekçi olmayan düşünce biçimlerine sahip olmak kaygının oluşmasında en önemli süreçlerdir. Kaygı, bunaltıya eğilimli kişilik yapısı olan (mükemmeliyetçi, rekabetçi) şahıslarda sık görülür. Sosyal çevrenin beklentileri ve baskısı da kaygının oluşmasında önemli bir etken olarak görülüyor.

Konuyla ilgili olarak psikiyatri mütehassısları sınava girecek öğrencilere çeşitli tavsiyelerde bulunuyorlar.

* Huzursuzluk, endişe, tedirginlik, sıkıntı, başarısızlık korkusu, çalışmaya isteksizlik, mide bulantısı, taşikardi, titreme, ağız kuruluğu, iç sıkıntısı, terleme, uyku düzeninde bozukluklar, karın ağrıları vs. bedensel yakınmalar, dikkat ve konsantrasyonda bozulma, kendine güvende azalma, yetersiz ve değersiz görme sık görülen belirtilerdir.

* Talebenin başarısında belirgin bir düşüş gözlenir. Ders çalışmayı erteleme, sınav ve hazırlığı hakkında konuşmayı reddetme vardır. Sual sorulmasından rahatsız olurlar. Dikkat dağınıklığı, odaklanamama, fizikî yakınmalarda dikkat çeken bir artış (karın ağrısı, mide bulantısı, terleme, uyku düzensizliği, iştahsızlık ya da tersine aşırı yeme, genel mutsuz bir ruh hali vb.), çok çalışılmasına rağmen performans düşüklüğü, kaygının varlığını gösterir.

* Öğrenilenleri aktaramama, okuduğunu anlamama, düşünceleri organize etmede zorluk, dikkatte azalma, sınavın içeriğine değil kendisine odaklanma, zihnî becerilerde zayıflama, enerji azlığı, fizikî rahatsızlıklar imtihan kaygısının başlıca etkileridir. Sınav endişesi gerçek dışı beklenti ve yorumlar ihtiva ettiğinden dolayı yanıltıcıdır. Öğrenciyi farkında olmadan kendi davranışını denetleyemez hale getirir.

Sınav endişesiyle başa çıkmanın usülleri:

1. Düşünceleri sorgulamak (gerçekçi olmayan düşünme alışkanlıklarını farklı bir gözle yeniden değerlendirme)
2. Nefes alma egzersizleri yapmak (gevşeme egzersizleri)
3. Kaygıyı bastırmaya değil, onu kabul etmeye ve tanımaya çalışmak
4. Düşünceleri durdurma tekniği, dikkatini başka noktalara odaklama tekniği kullanılabilecek başa çıkma yollarıdır.
5. Bunun dışında düşünceleri durdurma ve dikkatini başka noktalara odaklama

Anksiyete yönetimi

* Öncelikle imtihana yoğunlaşmayı ve sorulara odaklanmayı sağlayan, düşünceleri organize etmede, dikkati toplamada yardımcı olan, olumsuz düşünmeyi ve telâşa kapılmayı engelleyen, kontrol duygusunu geliştirerek başarıya yardım eder, hakiki performansı sergilemede önemli rol oynayan bir yaklaşımdır.

İmtihan öncesi yapılacaklar

* Çalışma alışkanlıklarını ve sınava ilişkin tutumları gözden geçirerek yeni bir zihnî yapılanma oluşturmaya gayret etmek gerekir. Zaman iyi kullanılmalıdır. Beslenme ve uykuya dikkat edilmelidir. Sınava yönelik çalışmaları son güne/geceye bırakmamak mühimdir. Uygun yöntemlerle kaygının azaltılmasını sağlamak gerekir.

Sınav esnasında ve sonrasında yapılacaklar

* Menfî düşüncelere karşı alternatif açıklamalar getirme, kontrolün kendisinde olduğunu hatırlatma, cevaplayabileceği sorulardan başlama, endişeyi azaltmaya yönelik teknikler kullanma (hızlı gevşeme, dikkat artırma teknikleri, kontrollü nefes alıştırması) sınav esnasında yapılabilecek bazı çalışmalardır.

* Kendini ödüllendirme, keyif veren faaliyetler, eksikler üzerine düşünme ve geleceğe yönelik planlama ise sınav sonrasında yapılabilecek uygulamalardır.
 
* Aile için sınavın ne anlam ifade ettiği, sınava yönelik tutum ve yaklaşımları önemlidir. Sıklıkla aileler kendi kaygılarını çocuklarına yansıtmaktadırlar. Çocuktan yüksek beklentilerinin olması, ayrıntılarla aşırı uğraş sergilemeleri ve sınavı bir araç değil amaç olarak görmeleri oldukça önemlidir.

* Aileler sınırlarının farkında olmalıdırlar. Güven ve sorumluluk vermeli, önemsemeli, olumlu geri bildirimde bulunmalıdır. Sınava ilişkin konuşmalarda özenli davranmalı, gerçekçi olmalı, akranlarıyla karşılaştırmaktan kaçınmalıdır. Duygu ve düşünce paylaşımı, empati önemlidir. Sınavı yüceltmeme, ölüm kalım meselesi yapmama, yüreklendirici davranma tavsiye edilmektedir. Aile bireyleri uygun rol modeli olmalı, uygun aile ortamı sağlamalı ve uygun problem çözme davranışları geliştirilmelidir.