İstanbul'da bir Eski Mısır anıtı: Dikilitaş

Emre Gül/ Dünya Bülteni/ Tarih Dosyası

İstanbul’da, Sultanahmet Meydanı’nda bulunan Dikilitaş, Miladi 390 senesinde, kenti yeni baştan imar eden, Doğu ve Batı Roma’nın son İmparatoru, döneminde “Hıristiyanlığı”  devlet dini ilan eden, I. Theodosius tarafından Mısır’dan getirtilmiştir. Sert pempe-kırmızı granitten bu yekpare taş, ilk olarak Firavun III. Tutmosis’in tahta çıkışın 30. Yılında (M.Ö. 1400), Hiyeropolis yakınlarındaki bir tapınağın önüne dikilmiştir. Taş, İstanbul’a ulaştıktan sonra 32 günde Roma yapımı bir kaide üzerine oturtulmuştur. Bu Eski Mısır anıtı, işte bu kaide ile yekpare granit taşın kendisi olmak üzere iki parçadan oluşmaktadır ve kaide kısmı, bugün meydan zeminine göre çukurda kalmıştır.

Kaidesi, üzerinde İmparator I. Theodosius’u anlatan kabartma heykelciklerle süslenmiştir. Bunlardan kuzey tarafındaki alçak kabartmada; İmparator Arkadios ve eşi Evdoksiya’nın Hipodrom’daki İmparator locasında oturdukları görülür. Batı tarafında; İmparator I. Theodosius, tahtında oturmuş solunda eşi, sağında iki oğlu, Arkadios ve Honorios bulunduğu halde, düşmanları önünde diz çökerken tasvir edilmiştir. Doğu tarafında; I. Theodosius, yalnız iki oğlu ile bir tören veya yarışma sırasında gösterilmiş, Güney tarafında ise I. Theodosius , sağında iki oğlu solunda II. Valentine olduğu halde bir araba koşusunu seyrederken resmedilmiştir.

Dikilitaş’ın kaidesinin iki yüzüne, o dönemde Roma imparatorluğunun doğu eyaletlerinde adet olduğu üzere Grekçe ve Latince kitabeler yazılmıştır. Taşın ağzından yazılmış olan Latince kitabe: “Önceleri direnmiştim, fakat yüce efendimiz Theodosius’un emrine boyun eğdim ve Proclus’un idaresi altında otuz günde yükselmeye mecbur oldum.” Demekte, Grekçe kitabede konuşan üçüncü kişi ise: “Devamlı bir suretle yerde duran bu taşı dikme cesaretini imparator Theodosius gösterdi ve yardımına da Proclus çağırıldı ve bu şekilde otuz iki günde yerine dikildi.” demektedir.

Dikilitaşın bir eşi Fransa’nın Concorde Meydanı’nı ortasındadır

 Bir eşi Fransa’nın başkenti Paris’e, aynı yerden 1836 yılında getirilerek Concorde Meydanı’nın ortasında dikilen bu granit sütunun dört tarafındaki, Eski Mısır’ın 18. Hanedan Firavunlarından III. Tutmosis kazandığı zaferleri anlatan hiyeroglifler, 1823 yılında okunmuştur. Bu kitabelerin mealen tercümeleri şunlardır:

“Doğu Cephesi: “XIII. Sülaleden III. Tutmosis, ilk olarak Tanrı Amon’a adağını sunar. Çok kuvvetli ve kudretli Horus’un yardım ve himmeti ile dindar, Yukarı ve Aşağı Mısır’ın sahibi, Yüce Güneş’in manevi soyundan, Tanrı Tom tarafından terbiye edilmiş ve beslenmiş ve kutsal Ana Tanrıça Nit’in nazlı kucağında büyütülmüş Tutmosis, bütün denizleri ve nehirleri hükmü altına alarak hükümdarlığının otuzuncu bayram yılında bu sütunu, daha nice zamanların geleceği bayramlar için yaptırdı ve diktirdi.”

Batı Cephesi: “Hükümdar Tutmosis, Tanrı Amon’a adağını takdim ve aczini itiraf ederek bu eseri babası ulu Tanrı Amon-Ra için yaptı.”

Kuzey Cephesi: Tutmosis, Amon-Ra’ya adağını sunarak Horus’un bahşettiği kuvvet ve kudret ile ülkesinin hududunu Mezopatamya’ya kadar götürmeye azmetti.

Güney Cephesi: Tanrı Horus’un feyizli ihsanlarına mazhar olmuş, Yukarı ve Aşağı Mısır’ın  hükümdarı, kudretli ve şaşaşlı Güneş’in oğlu Tutmosis, askerlerinin önünde olduğu halde Mezopotamya’ya kadar gitti, Akdeniz’de dolaştı,  büyük savaşlar yaptı.”