109 Yıl Önceki Medine: Fahreddin Paşa'nın Arşivinden Nadir Fotoğraflar Gün Yüzüne Çıktı

Osmanlı subayı Fahreddin Paşa’nın kişisel arşivinden, kutsal topraklara ait nadir fotoğraflar gün yüzüne çıktı. Fotoğraflar, 1. Dünya Savaşı yıllarında Medine'de çekildi.

“ÇÖL KAPLANI”NIN OBJEKTİFİNDEN

Medine savunmasındaki kahramanlığı ile tanınan Fahreddin Paşa, halk arasında “Çöl Kaplanı” unvanı ile anılıyor. Paşa'nın çektiği ve koruduğu bu fotoğraflar, dönemin Medine'sine ait mimari yapıları, günlük yaşamı ve kutsal mekanları belgeliyor.

TARİHE TANIKLIK EDEN KARELER

Görüntülerde, Osmanlı askerlerinin Medine'deki varlığı, tarihi yapılar ve Harem-i Şerif çevresindeki günlük yaşam sahneleri yer alıyor. Fotoğrafların büyük bölümü daha önce hiç yayımlanmamıştı.

BİR YÜZYIL SONRA YENİDEN BAKIŞ

109 yıl önce çekilen bu fotoğraflar, hem tarih meraklıları hem de akademisyenler için önemli bir kaynak niteliğinde. Görseller, Osmanlı’nın kutsal topraklardaki son dönem varlığına dair belge olarak değerlendiriliyor.

1 / 60

Medine`de Yarbay Ahmed Bey`in kumandasındaki Hecin Süvari Alayı askerleri
Medine'yi 2 yıl 7 ay boyunca savunması üzerine “Çöl Kaplanı” olarak anılan Fahreddin Paşa'nın arşivi erişime açıldı. Koleksiyondaki fotoğraflar 109 yıl önce bölgenin durumu gösteriyor. Kutsal topraklar ve kutsal Medine şehri için bu fotoğraflar hazine değerinde.

2 / 60

Medine`de Yarbay Ahmed Bey`in kumandasındaki Hecin Süvari Alayı askerleri
Koleksiyonda Fahreddin Paşa'nın Medine'deki askeri faaliyetleri ve harekâtları, Medine'de açılan kuyular ve yollar gibi inşa çalışmalar da yer alıyor.

3 / 60

Fahreddin Paşa ve Mekke Emiri Şerif Ali Haydar Paşa'nın oğulları Asitepe'de topçu atışlarını izlerken
İngilizlerin işgale kalkıştığı Medine'yi, en yakın Osmanlı ordusu birliği bin 300 kilometre uzakta olmasına rağmen 2 yıl 7 ay teslim etmeden savunan Fahreddin Paşa, fotoğrafçılığa da yakın ilgi duyuyordu.

4 / 60

Medine Kuba Camii
600'den fazla fotoğraftan oluşan koleksiyonu, oğulları Selim Türkkan ve Orhan Türkkan tarafından 1985 yılında Türk İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi'ne (IRCICA) bağışlandı. Hazine değerindeki arşiv IRCICA tarafından kamuoyunun erişimine açıldı.

5 / 60

Adliye Nazırı Pirizade İbrahim Hayrullah Bey Medine ziyaretinde Fahreddin Paşa ve maiyetiyle beraber
IRCICA'nın verdiği bilgiye göre; Koleksiyonda Fahreddin Paşa'nın Medine'deki askeri faaliyetleri ve harekâtları, Medine'de açılan kuyular ve yollar gibi inşa çalışmaları yer alıyor.

6 / 60

Fahreddin Paşa'nın Medine'de başlattığı imar çalışmaları esnasında dinamitle yıktırılan binalar
Fahreddin Paşa, 26 Ocak 1915'te 12. Kolordu'daki görevinin yanı sıra 4. Ordu kumandan vekilliğine getirildiği dönemde birçok Ermeni ayaklanmasını başarıyla bastırdı. Bu sırada İngilizlerle anlaşan Mekke Şerifi Hüseyin'in isyana hazırlandığı haberinin alınması üzerine Paşa, 4. Ordu kumandanı Cemal Paşa tarafından 28 Mayıs 1916'da Medine'ye gönderildi

7 / 60

Medine'de Menaha Meydanı'nda ve Harem-i Şerif'in Babü's Selam'ına açılmakta olan Ayniyya Caddesi'nde yapılan çalışmalar ve enkazın taşınması
Burada Hüseyin'in birkaç gün içinde isyan edeceğini Cemal Paşa'ya bildiren Fahreddin Paşa, ardından Şerif Hüseyin ve dört oğlunun 3 Haziran 1916'da Medine çevresindeki demir yolunu ve telgraf hatlarını tahrip ederek başlattığı isyanı 5-6 Haziran gecesi aldığı tedbirlerle geri püskürttü

8 / 60

Medine civarında Hazreti Hamza Camii'nin mihrabı
Osmanlıya karşı başkaldıran asilerin sayısı 50 bin, bütün Hicaz bölgesindeki Osmanlı askerinin sayısı ise 15 bin civarındayken hemen karşı harekata geçen Fahreddin Paşa, 27 Haziran 1916'da asileri yenilgiye uğrattı

9 / 60

Fahreddin Paşa Medine`de Bir-i Maşi'de resmi geçitte
Bunun üzerine Fahreddin Paşa, 15 Temmuz 1916'da yeni birliklerle takviye edilen Hicaz Kuvve-i Seferiyyesi kumandanlığına atandı.

10 / 60

Medine istasyonunda Fahreddin Paşa'nın karşılanışı ve yapılan gösteriler
Mekke Valisi Galib Paşa'nın tedbirsizliği sebebiyle asiler 9 Haziran'da genel saldırıya geçerek 16 Haziran'da Cidde'ye, 7 Temmuz'da Mekke'ye, 22 Eylül'de de Taif'e girdi.

11 / 60

Medine istasyonunda Fahreddin Paşa'nın karşılanışı ve yapılan gösteriler
Mekke Valisi Galib Paşa'nın tedbirsizliği sebebiyle asiler 9 Haziran'da genel saldırıya geçerek 16 Haziran'da Cidde'ye, 7 Temmuz'da Mekke'ye, 22 Eylül'de de Taif'e girdi.

12 / 60

Mescid-i Nebevi'nin Babü's Selam kapısı
Önce Medine ve çevresinde bir güvenlik hattı oluşturmak için Aşar Boğazı, Bi'riderviş, Bi'riabbas ve Bi'rireha mevkilerini asilerden temizleyen Fahreddin Paşa, 29 Ağustos 1916'da Medine çevresinde 100 kilometrelik bir emniyet şeridi oluşturdu.

13 / 60

Medine Muhafızı Basri Paşa, şehirden ayrılmadan önce yaptığı veda ziyaretinde Cemiyet-i Hayriye-i İslamiye’de Muhafızlık Teşkilatı Memurları ve Medine ileri gelenleriyle birlikte
Medine'yi savunabilmek için İstanbul'dan devamlı takviye kuvveti isteyen Fahreddin Paşa'ya Osmanlı hükümeti, isteklerine cevap verebilecek durumda olmadığını bildiriyordu.

14 / 60

Medine Muhafız Alayı
Fahreddin Paşa, Osmanlı hükümetinin Hicaz'ı kısmen boşaltma kararı alması üzerine, herhangi bir yağmaya karşı Medine'de Hz. Peygamber'in mezarında bulunan mukaddes emanetlerin İstanbul'a nakledilmesini hükümete teklif etti. Bunun üzerine sorumluluk kendisinde olmak şartıyla teklifi hükümet tarafından kabul edildi.

15 / 60

Adliye Nazırı Pirizade İbrahim Hayrullah Bey Medine ziyaretinde Fahreddin Paşa ve maiyetiyle beraber
Paşa, bir komisyon kurarak tek tek kontrol ettirdiği 30 parçadan oluşan ve günümüzde Topkapı Sarayı'nda sergilenen, her yıl milyonlarca kişinin ziyaret ettiği Hazreti Peygamber'in kutsal emanetlerini 2 bin askerin koruması altında İstanbul'a gönderdi.

16 / 60

Son Surre-i Hümayun Alayı 28 Eylül 1917’de Medine’de
Bedeviler, Şerif Hüseyin ve İngilizlerin safına geçince Medine'yi Suriye'ye bağlayan demir yolunun korunması güçleşti. Meşhur İngiliz casusu Lawrence, demir yolu boyunca dolaşarak rayları dinamitle parçalattı.

17 / 60

Fahreddin Paşa Medine`de Yenbul-Nahl harekatında
Bunun üzerine çölün ortasında çevreyle irtibatı kesilmiş bir kale durumuna gelen ve iaşesi de azalan Medine'nin tahliyesine karar verildi. Mekke Emiri Şerif Haydar Paşa ve 3-4 bin kişilik yerli halk Medine'den ayrıldı.

18 / 60

Fahreddin Paşa Medine`de Yenbul-Nahl harekatında

Fahreddin Paşa, elinde kalan az sayıdaki kuvvetle hem bu çöl yolunu hem de Medine'yi müdafaaya devam etti. Fakat Hicaz demir yolunun Medine'ye yakın olan Tebük-Medain arasındaki Müdevvere İstasyonu'nun düşman eline geçmesinden sonra Medine Kalesi isyancılar tarafından kuşatıldı.

19 / 60

Fahreddin Paşa Medine`de Yenbul-Nahl harekatında
O dönemin güç şartlarına rağmen Fahreddin Paşa şehrin müdafaasını sürdürdü. Kuşatmadan önce kaleyi tahliye etmesini teklif eden İstanbul hükümetine, "Medine Kalesi'nden Türk bayrağını ben kendi elimle indiremem, eğer mutlaka tahliye edecekseniz buraya başka bir kumandan gönderin." şeklinde cevap verdi.

20 / 60

Fahreddin Paşa Medine`de Yenbul-Nahl harekatında
Fahreddin Paşa ve askerleri bir taraftan düşmanla, diğer taraftan açlık ve hastalıkla mücadele ederken İngilizlere karşı 2. Kanal Harekatı felaketle sonuçlandı, Filistin elden çıktı ve en yakın Osmanlı kuvvetleri Medine'den 1300 kilometre uzakta kaldı.

21 / 60

Fahreddin Paşa Medine`de Yenbul-Nahl harekatında
Bu olayların yaşandığı sırada Osmanlı Devleti mağlup oldu ve 30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi'ni imzaladı. Mütarekenin 16. maddesine göre teslim olması gereken Fahreddin Paşa bunu kabul etmedi. İstanbul Hükümeti'nin Mondros Mütarekesi'ni tebliğ etmek üzere gönderdiği yüzbaşıyı hapsederek İstanbul'u cevapsız bıraktı.

22 / 60

Fahreddin Paşa tarafından Medine`de Mescid-i Nebevi`de 42. ve 55. Alayların sancaklarına muharebe madalyası takılması töreni
Fahreddin Paşa, bir yandan İngilizlerin bir yandan Medine'yi kuşatmış Şerif Hüseyin'in kuvvetlerinin Medine'nin bir an önce teslim edilmesi isteklerine karşılık vermedi. Babıali, İngilizlerin de baskısı üzerine bu defa padişahın imzasını taşıyan bir teslim emrini Adliye Nazırı Haydar Molla ile Medine'ye gönderdi. Fahreddin Paşa bu emri de dinlemedi.

23 / 60

Medine Cennetu`l-Baki Mezarlığı
Askerlerin çoğunun hasta olmasına, cephane, ilaç ve giyecek stoklarının bitmesine rağmen direnmeye devam etti. Ancak sonunda kendi subaylarının da baskısı ile teslim olmaya rıza gösterdi.

24 / 60

Medine`de Hazreti Osman Türbesi ve önünde Kazanlı talebe olan Hafız Abdülhasib Efendi'nin mezar taşı
Kabul edilen teslim şartlarının başında, 24 saat içinde Haşimi kuvvetleri karargahında misafir edileceği ifadesi yer aldığı halde Fahreddin Paşa, Ravza-i Mutahhara (Hz. Muhammed'in mezarından minberine kadar olan yer) yakınındaki bir medreseye giderek yatağına girdi ve bir yere gitmeyeceğini ifade etti; kendisiyle 10 Ocak 1919'da görüşmeye gelen kumandan vekili Necib Bey ve etrafındakiler tarafından tutulup Haşimi karargahında hazırlanan çadırına götürüldü.

Şerif Abdullah'ın kuvvetleri, antlaşma gereğince 13 Ocak 1919'da Medine'ye girdi. Böylece Mondros Mütarekesi'nden 72 gün sonra Medine teslim edilmiş oldu.

25 / 60

Medine'de telsiz telgraf istasyonunun temel atma töreni
İngilizlerin "Türk kaplanı", "Çöl Kaplanı" lakaplarını taktığı Fahreddin Paşa, 27 Ocak'ta savaş esiri olarak Mısır'a gönderildi, 5 Ağustos'ta Malta'ya sürgün edildi; sürgün sırasında, savaş suçlularını yargılamak üzere işgalci devlet tarafından İstanbul'da kurdurulan ve başkanından dolayı halk arasında Nemrud Mustafa Divan-ı Harbi adı verilen mahkemece ölüme mahkum edildi. Ancak Fahreddin Paşa, Ankara hükümetinin gayretleriyle 8 Nisan 1921'de Malta'dan kurtuldu, Berlin'de karşılaştığı Enver Paşa'nın daveti üzerine Moskova'ya geçti, burada İslam İhtilal Cemiyetleri İttihadı Kongresi'ne iştirak etti.

26 / 60

Medine'de telsiz telgraf istasyonunun temel atma töreni
24 Eylül 1921'de Milli Mücadele'ye katılmak için Ankara'ya gelen Fahreddin Paşa, 9 Kasım 1921'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Kabil elçisi olarak tayin edildi ve Türk-Afgan dostluğunun gelişmesinde önemli rol oynadı. 12 Mayıs 1926'da görevinin sona ermesi üzerine yurda dönen Fahreddin Paşa, 5 Şubat 1936'da Türk Silahlı Kuvvetleri'nden tümgeneral rütbesiyle emekliye ayrıldı, 22 Kasım 1948'de vefat etti.

27 / 60

Medine`de Fahreddin Paşa`nın açtırdığı Kuba Mescidi yolu

28 / 60

Cebel-i Uhud`dan Medine Ovası`nın görünüşü

29 / 60

Medine Jandarma Tabur Kumandanı Binbaşı Ahmed Vefik Bey taburun diğer subaylarıyla

30 / 60

Fahreddin Paşa maiyetiyle Medine`de bir din adamıyla görüşürken

31 / 60

Cebel-i Uhud`dan Medine Ovası`nın görünüşü

32 / 60

Medine Jandarma Tabur Kumandanı Binbaşı Ahmed Vefik Bey taburun diğer subaylarıyla

33 / 60

Fahreddin Paşa maiyetiyle Medine`de bir din adamıyla görüşürken

34 / 60

Medine`de Münir Bey`in topu

35 / 60

Medine'de medrese hoca ve talebeleri

36 / 60

Son Surre-i Hümayun Alayı 28 Eylül 1917’de Medine’de
Paşa'nın arşivinden çıkan fotoğraflar arasında Osmanlı'nın bölgeye gönderdiği yardımları götüren Surre Alayı'nın son seferi de var. Her yıl hac döneminden önce genellikle Mekke ve Medine halkına dağıtılmak için yollanan para, altın ve diğer eşyaları ifade eder. Osmanlı padişahları, 923’te (1517) Haremeyn’in Osmanlı yönetimine girmesinden itibaren surreyi düzenli biçimde gönderdiler.

37 / 60

Son Surre-i Hümayun Alayı 28 Eylül 1917’de Medine’de
Bu anlamda ilk surrenin daha Yavuz Sultan Selim Kahire’de iken yollandığı bilinmektedir. Osmanlılar döneminde surre genellikle İstanbul ve Kahire’den gönderilmiş olmakla birlikte bazan Yemen ve Halep’ten de sevkedilirdi. (Kaynak İslam Ansiklopedisi)

38 / 60

Son Surre-i Hümayun Alayı 28 Eylül 1917’de Medine’de
Haremeyn’e surre gönderme geleneği, XIX. yüzyılın başında Mekke ve Medine’nin Vehhâbîler’in yönetiminde kaldığı yıllar hariç 1915 yılına kadar kesintisiz sürdü. 1916 yılına ait surre, Şerîf Hüseyin’in isyanı sebebiyle Medine’de kaldı ve Mekke’ye ulaştırılamadı. 1917 ve 1918 yıllarına ait surre ise Dımaşk’a kadar gidebildi. Son Osmanlı padişahı VI. Mehmed, 1919’da surre yollanması için hazırlıkların yapılmasını irade ettiyse de gönderildiğine dair bir bilgi yoktur. (Kaynak İslam Ansiklopedisi)