Rusya son aylarda Ortadoğu ve Pers Körfezi bölgesindeki tutarsız hareketlerinde aşırı gitmiş olabileceğinin farkına vardı. Davranışlarını toplamak zorundadır. Ve daha önce olduğu gibi Moskova sıfırdan başlamalıdır. Bu; Rusya"nın gelişen sonucun bölgesel gücü İran ile denklemlerini yeniden düzenlemesi anlamına geliyor.
Fakat birkaç ay önce kendisine adil bir şekilde davranılmayan İran artık dost olmak zorunda olan İran değil. Güçler dengesi dramatik bir şekilde değişti. Şimdi İran"ın, bu dönem içinde Rusya"nın sunduğu öneriye cevap verme sırasıdır. Tango sürükleyici olacak gibi görünüyor ve bu tango ideolojisiz, derin pazarcı içgüdülerine sahip olmaları açısından birbirlerine çok benzeyen iki ortağı içeriyor.
Rus medyası geçen Perşembe yılsonundan önce başkan Vladimir Putin"in Tahran"ı ziyaret edebileceği haberini yaptı. Bu ziyaret Tahran, açık bir tutkuyla istemesine karşın Washington'un mutluluğu için son iki yıl içinde Moskova tarafından sürekli ertelenen bir ziyaretti. Putin bu dönem içinde İran"a komşu olan pek çok ülkeyi ziyaret etti.
Son aylarda Tahran"ı ziyaret eden Rus ziyaretçiler İran ile ilişkilerin hiç iyi durumda olmadığını Moskova"ya iletmiş olmalıdırlar. Rusya Federasyon Konsey"inin Uluslararası İşler Komitesi başkanı Mikhail Margelov Şubat"ta Tahran"ı ziyaret ettiğinde İranlı liderler İran"ın 1995"te Moskova ile 1 milyar dolara anlaştığı Buşehr nükleer santral inşaatı üzerinde bir güven krizinin gelişmekte olduğunu ona açıkça ifade ettiler. Yürütme Konseyi başkanı Ali Ekber Haşimi Rafsancani Margelov"a Tahran"ın santralin inşa hızı ile ilgili gittikçe büyüyen bir şekilde huzursuz olduğunu söylemişti.
Projenin 1999 yılında bitmesi tasarlanmıştı ve nükleer reaktörün ilk aşamasının yakıtının 2004 yılının sonlarından bu yana hazır olduğu çok iyi bilinen bir sırdır. İran, Rusya"nın söz verildiği gibi bu Mart"ta nükleer yakıtı verme konusunda verdikleri sözü tutma ile ilgili ayak sürümeye başlamasının işaretleri görüldüğünde endişelenmeye başladı. Buşehr santrali Eylül"de çalışmaya başlayamayacaktır.
19 Şubat"ta ruhani lider Ali Hamaney"in dış işler danışmanı Ali Ekber Velayeti Buşehr reaktörünün teslimatının önemini vurgulayan bir mesajı Putin"e iletmek üzere Moskova"yı ziyaret etti. İran meclis sözcüsü Ğulam Ali Hadad Adil 21 Şubat"ta Buşehr"in tamamlanmasında herhangi bir gecikmenin İran-Rusya ilişkilerine zarar vereceği konusunda Moskova"yı uyardı.
Fakat Moskova bunlara kulak asmadı. 12 Mart"ta Buşehr"deki bütün çalışmaların askıya alındığını ilan etti. Tahran, Moskova"nın ödemelerin gecikmesi işi çıkmaza sürükledi şeklindeki iddiasını hemen yalanladı. Gerçekten de İran"ın böyle muazzam bir proje için kıymetsiz olan ödemeyi yapmadığını veya nükleer güç endüstrisini geliştirmeye 60 milyar dolar ayıran Rusya"nın gerçekten nakit sıkıntısından dolayı projeyi tamamlama çalışmalarını durdurmak zorunda kaldığını söylemek kulağa saçma geliyor.
Açıkça problem başkaydı. Moskova, Washington ile pazarlık mı yapıyordu? ABD medyasına göre başkan Bush"un, Rusya"nın Dünya Ticaret Örgütü üyeliğine rıza göstermesi karşılığında Putin, İran ile olan stratejik ortaklığında düşüş gerçekleştiriyordu. Kremlin"e bağlı oldukları bilinen Rus yorumcular, politik düşüncelerin Moskova"yı etkiliyor olduğuyla ilgili düşünceyi güçlendirdiler.
Moskova"daki Savunma ve Dış Politika Konseyi"nin bir üyesi olan Aleksei Pushkov 17 Mart"ta Rusya"nın İran ile nükleer alandaki işbirliğine son veriyor olduğunu söyledi. Bunu, Rusya, Amerika"nın İran"a karşı bir askeri operasyona hız vereceğinden endişelendiğini ve Putin"in çatışmacı olmak istemediğini belirterek rasyonalize etti. Rusya"nın nükleer silahsızlanma ile ilgili düşüncelerini zaten vurguladığından bahsetti.
Rusların tipik düşünüşünü iyi anlatan yorumlar, bağlantıları iyi olan politik gözlemci Gleb Pavlovskiy"nin alaylı sözleridir. İran Rusya"nın hiçbir zaman dostu olmadı, hiçbir rejimde bu olmadı. Bunu unutmamalıyız. Şahlık rejiminde dost değildi, İslami Cumhuriyet döneminde de değildir
Onlar bizi sevmiyorlar. Biz sadece bunu unutmamalıyız.
Pavlovskiy ABD ve İran arasında bir savaş olacaktır fakat Rusya"nın öncelikli amacı savaşın olmasını tamamen engellemektir. İkincisi savaşın dışında kalmak, üçüncüsü de doğal olarak savaş sonrası düzenin oluşturulmasına dâhil olmaktır diyerek eklemede bulunuyor.
Kesinlikle 22 Nisan"da İran Dışişleri sözcüsünün dediği gibi Rusya, İran nezdinde güvenilirliğini yitirdi. Soğukluk hissedilir durumdaydı. Rusya Dışişleri bakan vekili Alexander Losyukov Mayıs ortalarında müzakereler için Tahran"a geldiğinde Meclis Dışişleri ve Güvenlik Komisyonu"nun etkili başkanı Aleattin Burucerdi ona Rusya"nın imajının batıyor olduğunu söyledi.
Bununla birlikte Moskova, İran-Rusya ilişkilerinin altındaki zeminin dramatik bir şekilde değiştiğini kavrayamadı. Moskova, İran gibi komşuları ile ilişkilerini önemsemediği sürece Washington ile görüşmelerinde avantajsız bir durumda kalacağını ABD-Rusya ilişkilerinde bir gerileme olduğunda fark etti.
İkincisi ABD-İran diyaloğunun gelişme hızı, Moskova"yı şaşırtmış görünüyor. Geçen Salı ABD ve AB"nin, İran"a karşı tavırlarının yumuşadığını söylediğinde İran dışişleri bakanlığı sözcüsü tarafından jeopolitik düzen içindeki büyük değişikliğin altı çizildi.
Irak devlet başkanı Celal Talabani"nin geçen haftaki ziyareti kesinlik İran-ABD görüşmelerinin ikinci raundunun programlanması konusuna yoğunlaşacaktır. Bu arada gizli görüşmeler devam etmektedir. Özetle İran ABD"yi bağlamada başarılı oldu. Cumartesi günü içişleri bakan vekili Muhammed Bakır Zulkadr"ın Tahran"da vurguladığı gibi İran"a bir ABD askeri saldırısının ihtimali sıfır İran"ın ekonomik blokaja alınması imkansız ve İran"a karşı yaptırım uygulama ise boşunadır.
Tahran görüşmeleri kesintisiz hale getirmeyi ummaktadır. Rusya"nın ABD ile yeni soğuk savaşına neden boşuna enerji harcasın ki? Tahran, Putin"in Rusya"sını, Washington"dan ayıran çözülemez problemlerin varlığından nasıl emin olabilir?
Üçüncüsü İran ile UAEA arasında olduğu kadar İran ile AB arasındaki görüşmeler ilerleme kaydetmeye başladı. Nükleer meselenin merkezi, New York"taki BM Güvenlik Konseyi"nden Viyana"daki UAEA"ya doğru kaymaya başladı. Böylece Rusya"nın doğrudan rol alabileceği alan azaldı ve benzer şekilde Tahran"ın Moskova"ya bağımlılığı da azaldı. Sonuç olarak Rusya"nın Ortadoğu politikası çıkmaz bir sokakla sonlandı.
Filistinliler içi çatışmanın patlamasıyla birlikte Moskova, kendisini Hamas ile kurduğu koruyucu ilişkiler kozunu kaybediyor buldu. Rusya kendisini, Filistin başkanı Mahmut Abbas"ı desteklemekle ABD, AB, Arap Birliği ve Ortadoğu dörtlüsü ile uyuşur halde buldu. Rus resmi medyasındaki yorumlar Hamas"ı terörist bir örgüt olarak tarif ettiler. Öte yandan Tahran, Hamas önderliğindeki hükümeti yüksek sesle destekledi ve Abbas tarafından geçici olarak oluşturulan hükümeti demokrasi dışı olarak tanımlıyor.
Fakat paradigma göründüğünden daha büyüktür. Rusya Pers Körfezi bölgesinin ABD yanlısı Arap rejimlerini İran"dan daha yararlı ticari partnerler olarak görüyor. Bu körfez rejimleri sadece bu yıl 60 milyar dolar silah alımında harcayabilirler. Petrolden akan paralarla büyük yatırımlar planlıyorlar. Tahran, Moskova"nın artan bir şekilde Ortadoğu problemlerine yaklaşımını Arap Birliği ülkelerininkiyle uyumlulaştırdığını not etmiş olmalıdır.
Bu karmaşık arka plana karşı Rusya Dışişleri bakanı Sergey Lavrov"un geçen hafta Hazar Denizi"ne kıyıları bulunan devletlerin konferansıyla bağlantılı olarak Tahran"a gerçekleştirdiği ziyaret önemliydi. Açıkçası politik düzeydeki Rus-İran alış verişi çok cansız görünmektedir.
İran devlet başkanı Mahmut Ahmedinecat Lavrov"a iki ülkenin faydası olmayan rekabetlerden uzak durmalı dedi. Ayrıca Lavrov"a ilişkilerinin yüzeysel değil stratejik olduğunu hatırlattı. Ahmedinecat, İran"ın batı ile olan anlaşmazlığının bir çok iniş çıkıştan sonra sonunda çözülecektir fakat İran-Rusya bağları iyi ve sınırsız kalmalıdır, güçlü bir İran Rusya"nın yararına olacaktır dedi.
Lavrov bazı yabancı güçler ilişkileri bozmanın yollarını aramalarına rağmen Rusya-İran ilişkilerinin stratejik olduğu konusunda Ahmedinecat"a katıldı.
Lavrov bir Rusya-İran diyalogu başlatmak için gerekli olanları bir araya toplayabilir. Üç şey su yüzüne çıktı. İlki, ABD"nin füze savunma sistemiyle ilgili olarak ortak bir tutum. İkincisi, Lavrov, Rusya"nın Buşehr ile ilgili sözleşme şartlarını yerine getireceğine söz verdi. Üçüncüsü, Lavrov bu dönemde İran nükleer meselesiyle ilgili olarak BM Güvenlik Konseyi"nin kararının gerektiğine katılmadığını vurguladı.
"BM Güvenlik Konseyi kararları kendi içlerinde birer amaç değillerdir dedi. Onlar UAEA"ya destek vermek üzere tasarlanmışlardır. Bu gün biz görüştüğümüz bütün İranlı dostlarımızın UAEA"nın hala sahip olduğu bütün sorulara çözüm getirmeye hazır olduklarını gördük.
Tahran yakın gelecekte bir BM kararının verileceğini düşünmüyor fakat hala Moskova"nın olumlu sinyallerinden mutluluk duyabilir.
Göstergeler Tahran"ın bu yıl Hazar Denizi"ne kıyısı olan ülkeler zirvesine ev sahipliği yapacağını göstermektedir. İran ve Rusya pozisyonlarının büyük oyun rekabetlerinde Hazar Denizi ile ilgili iki problemde kesiştiklerini gördüler.
Rus gazetesi Kommersant geçen hafta şöyle bir yorumda bulundu, Rusya"nın bölgede tek dostunun İran olduğu yeterince açığa çıktı. Tahran, bir Rus düşüncesi olan Kasfor"un (hazar denizine kıyısı olan devletlerin kuvvetlerinden oluşacak özel bir güvenlik gücü) oluşturulmasını istiyor ve Rusya"yı bypass edecek herhangi bir trans-Hazar boru hattına destek vermiyor.
Benzer şekilde İran zamanı geldiğinde Kremlin"in, Washington ile pazarlık yapma eğilimi için konumunu koruyor.
Şaşırtıcı olmayan bir şekilde Washington kendisini aktifleştirdi. Alışkanlık üzere Rusya"yı paylayan senatör Richard Lugar, Perşembe günü kendisini, Bush ve Putin"e kitle imha silahları ile ilgili yeni işbirliği alanlarını güçlendirmek için tavsiye verir durumda buldu. Lugar uzun süredir hükümetlerimiz Tahran"ın tavrına nasıl cevap verecekleri üzerinde kavga ediyorlar dedi.
Eski Ulusal Güvenlik Konseyi başkanı biz (Washington ve Moskova) beraber yapabileceğimiz şeyler üzerine yoğunlaşmalıyız şeklinde konuştu.
Şüphe yok ki Putin, Bush ailesinin Maine, Kennebunkport"taki evini ziyaret ederken İran biraz geride kalacaktır. Tahran, Rusya"nın iyi niyet güvencelerini iki lider belirsiz ilişkilerini düzenlemek için ortak bir ajanda ortaya çıkardıklarına belirginleşecek olan şeyle eşleştirecektir. Sözde ortak tehditlere karşı çabalar konusu hız kazandığında veya ortak amaçlar için arayışta oldukları zaman iki lider İran meselesini gündeme getirme alışkanlığına sahiptir.
Bu makale Ali Karakuş tarafından Dünya Bülteni için Tercüme edilmiştir.