1990 yılında Sovyet İslam Partisi kuruldu. Sovyet yöneticileri parti kurulmasına müsaade etti. İslam hiçbir zaman tamamen ortadan kalkmamıştı. Ancak tek başına kavram olarak da Rusya İslamı'ndan bahsedilemez. Kafkasya halklarının gelenekleri, çeşitli İslami yorumların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu konuyu 'İslam'ın Rusya'daki durumu' şeklinde ele almak daha doğru olurdu. 21.yüzyılın başlarında tüm zorluk ve çelişkilere rağmen İslam, Rusya tarafından "kendi" dini olarak kabullendi.
Rus, Tatar ya da Kafkasyalı komşusunun Müslüman olması gerçeğini içselleştirdi. Rusya, tarihinde ikinci defa İslam ile barışmak zorunda kaldı. Bunu ilk defa 19.yüzyılın sonları 20.yüzyılın başlarında Rusya imparatorluğu yapmıştı. İslam'ın küreselleşmesi sürecinde, Rusya Müslümanları kendini tanımlama sorununu tartıştı. Dünya ümmetine aidiyet meselesi kendi milli ve kültürel dini değerlerlerle çelişki arzetmekte. Şu anda geleneksel İslam, Kafkasya'da siyasallaşıyor. Özellikle Dağıstan ve Çeçenistan'da yerel tarikatlar siyasete müdahalede bulunuyor.
Çeçenistan'da Kadirov yönetimi, İslam'ı, toplumu kontrol altında tutma yöntemi olarak kullanmaya çalışıyor. Kuzey Kafkasya'da toplum değişime uğramakta. Bu ise İslamlaşmanın devam ettiğini ortaya koyuyor. Bölgelerde dini değerler, federal değerleri ve yasaları ortadan kaldırmakta ya da en azından ikinci plana itmekte. Bu manada Kuzey Kafkasya "içerideki yabancı topraklar" olarak isimlendirilebilir.
Kuzey Kafkasya'da İslami bölge kurulma çabaları devam ediyor. Tataristan ve Başkırya'da da benzer eylemler söz konusu. Vakıf sistemi tekrar kuruluyor, İslami bankacılık yaygınlık kazanıyor, tesettür yaygınlaşıyor, kumarhaneler yasaklanıyor, bazı şarkıcıların bölgeye girmesine müsaade edilmiyor. Ayrıca şunun da belirtilmesi gerekiyor ki şu anda Kuzey Kafkasya'da İslam'ın yaygınlık kazanması için üç nesil imam, müftü ve din adamları faaliyette bulunuyor. Bu aktörlerden birinci nesil, yaşlılar yani seksenin üzerinde ömür sürenler, ikinciler orta yaşta olanlar, üçüncüler ise 30'lu yaşlarında olan gençler. Din adamları içinde en etkili olanlar gençler. Genç din adamları, çeşitli Arap üniversitelerinde eğitim almış ve kendilerini iyi bir şekilde yetiştirmişler. Ancak buna rağmen ikinci nesil, gençleri ikna etmede başarılı oldu ve bölgenin geleneksel İslam anlayışı ile İslam dininin sentez edilmesi kararlaştırıldı. Şu anda bu düşünce başarılı bir şekilde uygulanıyor.
Kuzey Kafkasya direnişinin yaygınlık kazanması ve halk arasında itibar görmesinin sebebi İslam'dır. Ancak direnişin tek merkezden idare edildiği söylenemez. Her ne kadar şu anda İslam'ın bölge dışına çıkması muhtemel olmasa da, direnişin bir hayli güçlü olduğunun belirtilmesi gerekiyor. Devlet ile İslam arasında da ilişki biçimi belirlenmiş durumda. Müslüman din adamları, her ne kadar zaman zaman devlet memurlarına karşı açıklama yapsalar da genel olarak siyasete karışmamayı tercih ediyorlar. Kremlin, İslam'ı bir merkezde birleştirmeye çalıştı. Ancak bir liderin etrafından tüm Müslümanların cem olamayacağını anladığı zaman, bu düşüncesinden vazgeçti. Ayrı ayrı İslami merkezler arasındaki çelişkiler de giderek ortadan kalkmaya başladı. Bu ise Müslümanların toplumsal hayatına olumlu biçimde yansımakta.
İslam Rusya'nın dış politika faktörü olarak kalmaya devam ediyor. Ancak buna rağmen Müslüman ülkelere yönelik politikanın başarılı olduğu söylenemez. Bir zamanlar Dışişleri Bakan yardımcılığı yapmış Arap ülkeleri uzmanı Viktor Posuvalyuk'un ölmesi, Rus dış politikasını olumsuz yönde etkiledi. Rusya Müslümanları uluslar arası arenada kendilerini göstermeye başladılar. Nitekim bir zamanlar Lavrov'un da belirttiği gibi Müslüman müftüler, Rusya dış politikasında yerlerini almış bulunuyor. Özellikle de Tatar Müslümanları İKÖ ile irtibatın kurulmasında önemli rol üstlendiler.
Lavrov'un sadece Tatarları öne çıkarması tesadüf sayılamaz. Muhtemelen Kafkasya halklarının Rusya için gereksiz sorunlar çıkarttığı iddiasını zımnen de olsa belirtmek istedi. Özellikle de 2008-2009 yılları içerisinde yurt dışında Ramzan Kadirov'un muhaliflerini öldürmesi kendisini olumsuz yönde gösterdi. Kadirov İslam ülkeleri ile direkt irtibat kurmaya çalışıyor. Ancak attığı bu tür adımlar onu engellemeye yetiyor.
Kaynak: Nezavisimaya Gazeta