I- 114 Altın, Hazreti Ali'nin ebced okumalarıyla temsiliymiş, 14 kırmızı gül ise 14 Masum'u anlatıyor. Bir devlet dairesinde çevre mühendisi olarak çalışan genç kızın müstakbel eşinden talep ettiği mehriye bu kadarla sınırlı kalmıyor: 5 altın ilavesiyle, 120 altına çıkıyor mehriye tutarı. Beş altın, Şia inancına göre 5 kişilik Ehl-i Aba'yı, yani peygamberimizin abası altına aldığı Fatıma, Ali, Hasan ve Hüseyin'den oluşan Ehl-i Beyt mensuplarını temsil ediyor.
Tahran'da, merkezi caddeler üzerinde bulunan nikah salonunlarından birindeyiz.
Nikahı kıyacak mollanın medeni hukuk alanında eğitim görmüş olan kadın yardımcısı, molla gelmeden önce nikahla ilgili bürokratik işlemleri gerçekleştiriyor. Evlenme cüzdanında, çiftin karşılıklı olarak kabul ettiklerini onaylamaları gereken 14 madde var.
Eşlerden biri bu maddelere yenilerini de ekleyebilir.
Bu çift şartlara yeni bir madde ekleme gereği duymuyor. Aşk evliliği yapıyorlar ya... Hiç bir sorun çıkmayacak evlilik hayatlarında, hiç bir engel giremeyecek aralarına, her hangi bir dünyevi mesele yüzünden biri diğerini kırıp gücendirmeyecek.... Kalabalığın içinde bile iki kişilik bir dünyanın içine çekilmiş gibiler, şimdiden.
Gadir Gum Bayramı'nı yeğlemişler evlenmek için.
Gadir Gum, Şia inancına göre Hazret-i Muhammed'in yerine Hazreti Ali'yi bıraktığını bildirdiği yerin adı. Bu yerin adı zaman içinde bir bildiri gününün adına dönüşmüş. Sünni inancına göre manevi bir velayet olabilecek olan bu bildiri, Şiilere göre siyasal bir boyut da içeriyor.
Kız tarafında da erkek tarafında da seyyid kanı varmış. Önce 1000, ardından 500 riyallik bir para destesi dolaşıyor salonda, davetliler için. Bir inanışa göre seyyid parası, cüzdanlara bereket getiriyor.
Molla'nın yardımcısı gerekli okumaları yaparken, gelin ya da damat ek şartlar bildirebilirler. Bu bir kez daha hatırlatılıyor.
Mesela genç kız, eşinin ikinci bir kez evlenmesine izin vermeyeceğini belirtebilir.
Ya da kanunun, mesela kocanın evi terkedip ortalıktan kaybolması, uyuşturucu alışkanlığı, kısırlığı... ve benzeri durumlarda kendisine tanıdığı boşanma hakkının gerekçelerine yeni bir madde ekleyebilir.
Bunların hiç birine gerek duymuyor genç kız. Boşanma ihtimalini asla aklına getirmediği bir evlilik yapıyor.
II- Bir gazeteci arkadaşımla sohbet ediyoruz. Birkaç gün önce bir grup gazeteciyle, Evin Hapishanesi'ne mehir ödemeleri bağlamındaki suçlar için incelemeye gitmişler. Daha önce Taraf'ta yayınlanan 'Ölümüne Aşklar' başlıklı yazımda değindiğim, muta nikahı ile evli olduğu ünlü futbolcu Nasır Muhammedhani'nin resmi nikahlı eşi Lale Seherhizan'ı öldürdüğü suçlamasıyla yargılanması süren Şehla Cahit'i de görmüşler bu ziyaret sırasında. Şehla, 16 kişilik bir koğuşta kalıyormuş. Koğuşu gezmişler. Bir köşesi çiçeklerle adeta seraya çevrilmiş olan koğuşta, medyatik bir suçlu olan Şehla'nın özel bir konumu bulunduğu belli oluyormuş.
Cinayetin ardından başlıca zanlı olarak tutuklanan ve yapılan sorgulamalar sırasında bir yıla yaklaşan bir mukavemetin ardından suçlu olduğunu itiraf eden Şehla, zaman içinde başlangıçtaki itiraflarını tutuklandığı sırada ruhsal açıdan baskı altında oluşuna bağlayarak, cinayetle ilgisi olmadığını öne sürmeye devam etti. Konuştuğu cezaevi müdürü onun suçlu olduğu, fakat bir suç ortağı bulunduğu kanaatinden söz etmiş arkadaşıma. Şehla en başında suçlu olduğunu itiraf ettiğinde, suç aleti bıçağı gizlediği yeri tarif etmiş ve bıçak da o tarif ettiği yerde bulunmuş. Şu var ki yine de Şehla'yı mahkum etmek için yeteri kadar delil mevcut değilmiş ellerinde. Muhtemelen sonunda Şehla müebbed hapse mahkum olacak.
Ben asıl, arkadaşımın bu hapishane ziyaretinin nedeni olan farklı türde bir suçla yergılanan genç adamlardan sözs etmek istiyorum. Bu genç adamlar, nikâh akdi sırasında eşlerine vaad ettikleri mehriyeyi boşanma sırasında ödeyemedikleri için mahkum olmuşlar. Çok yüksek mehriye tutarları sözü edilenler, mesela 2 bin altın, 5 bin altın... Böyle bir imkâna sahip olmadığı halde damat adayının gelin adayı tarafından önerilen bu yüksek mehriye tutarını ödemeyi üstlenmesinin nedeni, ödeme gücüne sahipmiş gibi hava atmaktan başka ne olabilir? Bir boşanmanın asal gerçekleşmeyeceğine dair inanç, elbette. Sanki bir boşanma yaşanmayacak, sanki kadının mehriyesini talep edeceği bir gün gelmeyecek...
Kaldı ki ki mehriye avcısı kadınlar veya genç kızlardan söz ediliyor artık piyasada. Yüksek miktarda mehriye ile evlen, sonra ayrıl; adam mehriyeyi ödeyemezse, hapsi boylayacak sonunda.
III- Ali Şeriati, kadının değerinin mücevher veya altınla ölçülmesine yol açan gelenek ve adetleri, başlık parasını mesela, onun henüz cariye, yani bir bakıma ikinci sınıf insan ya da köle olarak görülüyor olmasının göstergeleri olarak değerlendirir. Başlık parası ya da resmi akit muamelelerinde kadını maddi açıdan güvence altına almaya dönük her adım, bir alım-satım işlemiyle ilgiliymiş gibi görünüyordur ona. (Öze Dönüş, Şafak Yayınları, Mayıs 1985; sf. 295, 296.)
Ne var ki evlilik kurumunu oluşturan gelenekler ve anlayışlar, ailelerin yeni evlenen çifte ve çiftin de birbirine bakışı, gelin adayının mehriye talebini haklı kılacak kusurlarla malûl olmaya devam ediyor. Boşanmaların çoğunda kendini toparlamakta zorluk çeken taraf, kadın oluyor. Hele boşanan çiftin çocukları da varsa, muhtemelen bu çocukların yanında kalmasını talep eden, bazen bunun için mücadele veren, her halükârda yeni bir evlilik yapma ve bütün olarak hayatını yeniden toparlama konusunda boşanan erkeğe nispeten daha büyük zorluklarla yüzyüze kalan da, yine kadın.
Bu zayıflığı ödünlemeye dönük olarak varlığını koruyan, kimi toplumlarda süt hakkı ya da başlık parası gibi isimlerle kızın ailesinin hakkı sayılan bir ödeme, mehriye avcısı kadınlar yüzünden tartışılıyor İran'da. Yüksek Yargı Organı bu sorunu aşmak için evlilik sürecinde kız tarafının talep ettiği mehriye miktarının, damat adayının geliriyle uyumlu bir miktar olmasını sağlayan yeni bir düzenleme hazırlığı başlatmış.