İsrail ve Azerbaycan ayrı ayrı “İran’ı varoluşsal bir tehdit olarak gördüğünden beri” doğal müttefik haline geldi.
Azerbaycan, hem ülkenin muhalefet partilerinin hem de uluslararası seçim gözlemcilerinin kaçındığı bir olayda hafta başında sandık başına gitti. İşlemleri gözlemlemek için gelen tek istisna, petrol zengini ülkeye giden birkaç İsrailli politikacı grubu oldu. Uzmanlara göre, bu katılım seçimin güvenilirliğini artırmak için olası olsa da, Yahudi devletinin ve onun en yakın Müslüman müttefiki arasındaki ilişkinin samimiyetini gösteriyor.
Azerbaycan’ın konumu, onun dünyadaki pozisyonunu açıklıyor. Petrol zengini Hazar Denizi üzerinde yer alan, enerji ithalatının kaynağı olan Rusya’ya karşı bir alternatif arayan Batılı hükümetler tarafından elde edilmeye çalışılan bir devlet.
Ulusal Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü’nde araştırma görevlisi olan Gallia Lindenstrauss’un Medya Line’a yaptığı açıklamaya göre, İsrail petrol alımlarının çoğunu (yaklaşık yüzde 40’ını) Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hattı üzerinden alıyor. Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattı Hazar Denizi sınırındaki, ülkenin başkenti olan Bakü’den başlayıp Gürcistan’dan geçerek Türkiye’de son buluyor. Lindenstrauss demecinde “Tarihsel olarak konuşursak, İsrail enerji güvenliğine çok önem veriyor” diyor. Bu, İsrail’in Kafkasya devleti ile yakın bir ilişki sürdürmesine neden oldu ve 1991 yılında bağımsızlığını ilan ettikten kısa bir süre sonra Azerbaycan’ı tanımasına yol açtı.
Azerbaycan ve İran’ın nüfuslarının çoğunu Şii Müslümanların oluşturmasına rağmen, Bakü’ye karşı hiçbir sevgisi olmayan İran’a güneyde olan Azerbaycan sınırı, İsrail için aynı düzeyde önemli olan bir başka durum. Lindenstrauss’un gözlemine göre bu durum, “her iki ülkenin de İran’ı varoluşsal bir tehdit olarak görmesi” dolayısıyla İsrail ve Azerbaycan’ı doğal müttefik yapıyor.
Bedin-Sadat Merkezi’nden bağımsız araştırmacı ve Türkiye’nin İsrail ve Azerbaycan ile yaptığı anlaşmanın yazarı olan Alexander Murinson’a göre Azerbaycan’ın Yahudi devleti ile ittifakı sıcak karşılaması için yeterli neden mevcut: bir kısmı İran’a karşı olan görüşe, bir kısmı da Ermenistan’a bağlı. Ermenistan ve Azerbaycan, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra kendi etkileşimlerini domine etmeye devam ederken bu anlaşmazlık etnik bir çatışmaya karışmaya sebep oldu. Murinson Azerbaycan’a İsrail’den istemek için yaptığı teşviklerde “İran’ın ortak kontrolü, yüksek teknolojili İsrail ordusuna erişim ve Yahudi lobisinin ABD’deki Ermeni diasporası baskısını engellemesini” önerdi.
Azerbaycan-İsrail işbirliği her iki cenah için de uygun. Bir yazar, Yahudi devletinin Azerbaycan’a yaptığı gelişmiş silahların satışı, “İran’a bir başka psikolojik baskı girişimi” olarak niteledi. Drone ve hava savunma teknolojileri, değişimin önemli bir çoğunluğunu oluşturmaktadır.
Fakat işbirliği bundan daha da ileri gidiyor. Azerbaycan’ın konumu, onu İran’a doğal bir arka kapı yapıyor. Murison’a göre, nükleer bilimci Mustafa Ahmedi Roshan suikasti dahil olmak üzere İsrail’in İran’a karşı yürüttüğü tüm casusluk faaliyetlerinin Azerbaycan merkezli olduğunu öne süren raporlar mevcut.
İran Dışişleri Bakanlığı, Azerbaycan’ı İsrail Dış İstihbarat Ajansı Mossad ile işbirliği yaparak, onun faaliyetleri için güvenli bir ortam oluşturmakla suçladı. Azerbaycan’ın İran’a olan yakınlığı da, İsrail jetlerinin İran hedeflerine karşı baskınlar yapılırken bir hava sahası ya da yakıt ikmali için kullanışlı kılıyor.
Türkiye bu karmaşık düzene başka bir parça ekliyor. Daha önce Azerbaycan ve İsrail ile üçlü bir ittifak oluşturuldu. Fakat 2010 yılında Mavi Marmara olayı sebebiyle Ankara ve İsrail arasındaki ilişkilerin uzun vadeli olarak soğuması, Azerbaycan’ı kendisi ile İsrail arasına mesafe koyma baskısı altına soktu. İsrail’in ablukasını aşarak Gazze Şeridi’ne gitmeye çalışırken İsrailli komandoların gemiye yaptığı baskın sırasında dokuz Türk aktivist öldürüldü.
Murinson, Azerbaycan ve onun “ağabeyi” Türkiye arasındaki kültürel bağın yakın olmasına rağmen, çıkar ve bölgesel hırs küçük devletin İsrail ile ittifak etmesine sebep olduğunu savundu.
Lindenstrauss’a göre son yıllarda, Washington İsrail’in İran’a saldırmak için Azerbaycan hava sahasını kullanmak istemesinden çekince duydu ve radar emrinde ilişkinin Amerika Birleşik Devletleri için sorunlu olduğu görüldü. Bu, İran ve Batılı devletler arasında imzalanan ve İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu’nun karşı olduğu nükleer anlaşma müzakerelerini kesintiye uğrattı.
İsrail hem petrol sağlayıp hem de İran’a tazyikte bulunan bir müttefik ile Azerbaycan’ın iç politikasına çok yakından bakmak istemiyor. Bu, Lindenstrauss’a göre, reel politik merkezi İsrail dışişlerinin ortak bir eğilimidir.
Son zamanlarda gerçekleşen ve İlham Haydar Aliyev’in iktidardaki görevine rahat bir şekilde dönmesini sağlayan seçimler, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) gözlemcileri tarafından boykot edildi. AGİT verilerine göre, seçim şeffaflığını sağlamak için yeterli erişim garanti edilmemişti. Muhalefet üyelerinin çoğu da seçimleri boykot etti.
İnsan Hakları İzleme Örgütü adına araştırma yapan Giorgia Gogia’nın Media Line’a verdiği demeçte şöyle söyledi: ”İfade ve toplanma özgürlüğü kısıtlanmış, seçimlerle ilgili rapor hazırlaması gereken gazeteci ve STK aktivistlerinin hapiste olduğu bir ülkede özgür ve adil seçimler hakkında konuşmak zor.”
Oysa ilişkinin nereye kadar ve nasıl gideceğine dair gözle görülür bir sınır vardır. Bakü’de İsrail elçiliği olmasına rağmen, Azerbaycan’ın Tel Aviv’de bir diplomatik merkez açmayı düşünmemişti. Lindenstrauss, Azerbaycan hükümetinin bunu yaparken, Hristiyan Ermenistan ile olan anlaşmazlığında Müslüman devletlerin bunu daha az desteklemesinden korktuğunu söyledi.
İbrani Üniversitesi’nde Orta Asya ve Kafkasya alanında araştırmalar yapan tarihçi Zeev Levin’in Media Line’a yaptığı açıklamada, İsrail-Azerbaycan ilişkilerinin geleceğinin, İsrail’in Ermeni Diasporası hakkında uzun süren sessizliğini bozmadığı müddetçe devam edeceğini söyledi. Bu duruşun değişmesi halinde Azerbaycan İsrail’den uzaklaşarak kendini Ankara’nın kollarına bırakacaktır.
Kaynak: Media Line/ Robert Swift
Dünya Bülteni için tercüme eden: Caner İlker