Dünya siyasetinde çeşitli dönemelerde ortaya çıkan silahlı örgütlerin kısaltılmış isimleri ve bu isimlerin çeşitli dillerde kullanımları her zaman dikkat çekmiştir. Türkiye'de bir dönem IŞİD olarak adlandırılan daha sonra DEAŞ olarak kullanılmaya başlanan örgütün adı da çeşitli yabancı kaynaklarda ISIS ve ISIL olarak farklı şekillerde ifade ediliyor. Buradan hareketle zihnimizi bir daha derlemek açısından 2014 yılında Washington Post gazetesinde çıkmış bir yazıyı tercüme ettik
Irak’ta olup bitenleri takip ediyorsanız, ülkenin altını üstüne getiren IŞİD için kullanılan tartışmalı kısaltmalara da aşinasınız demektir. 2012 yılında, Suriye’de cereyan iç savaşta ortaya çıkıp da terör saldırıları düzenlemeye ve toprak kazanmaya başladığında İngilizce yayın yapan medya organları örgüte “Irak ve Şam İslam Devleti”nin kısaltması olan IŞİD ( İngilizce karşılığı olarak ISIS) şeklinde atıfta bulunmuştu.
Fakat 2014 yılıyla birlikte birçok haber ajansı ile ilaveten Birleşmiş Milletler ve ABD Dış İşleri Bakanlığı (ve Başkan Obama) “Irak ve Levant İslam Devleti”nin kısaltmasını tercih etmeye başladı. [İngilizce’deki ISIL ifadesi.] Associated Press’in bu değişikliğe getirdiği açıklama şu oldu:
“Arapça’da bu örgüt El Devletü’l-İslamiyye fi’l-Irak ve'el Şam olarak ifade ediliyor. ( Türkçe'de son kullanımı itibariyle DEAŞ olarak isimlendiriliyor) Buradaki “Şam” (Biladü’ş-Şam) bugünkü Suriye’nin başkenti Şam’dan daha geniş bir sahayı ifade eden tarihi bir tabirdir: güney Türkiye’den başlayıp Suriye, Lübnan, İsrail, Ürdün, Filistin ve Mısır’a kadar uzanır. Yani örgütün hedefi tüm bu mıntıkada bir İslam devletini veya halifeliğini ihya etmektir.
İngilizce’de bu tarihi Şam’ı ifade eden kelime ise “Levant”tır. Dolayısıyla AP’nin bu örgüt için tercih ettiği kullanım 'Irak ve Levant İslam Devleti’dir' (İngilizce’deki ISIL.)”
Ancak Suriyeli analist Hasan Hasan, blog’unda paylaştığı yazıda “Şam” ile “Biladü’ş-Şam” ifadeleri arasındaki farka değinerek ilkinin Suriye veya modern Şam’ı (Damascus/Dımeşk); ikincisinin ise artık demode olduğunu söylediği Levant’a karşılık geldiğini belirtiyor ve ekliyor:
“Şam’ın yalnızca Suriye manasına gelmediğinde mutabık kalırsak, bir diğer tabiri daha zikredebiliriz: Büyük Suriye (Sûriyyetü’l-Kübrâ, Greater Syria.) Daha eski “Levant” tabirini kullanıyorsak şayet, onunla beraber Irak için de “Mezopotamya” kelimesini kullanmalıyız. Modern “Irak” için konuştuğunuzda yine modern bir tabir olan “Büyük Suriye”yi kullanın. Hasılı, örgütün adı “Irak ve Büyük Suriye İslam Devleti” oluyor (yani İngilizce’deki ISIS kısaltması aynı kalıyor.)
Yine de ister ISIS ister ISIL densin bu tanımlar, Anglosakson basın-yayın organlarında kimsenin pek de kullanmadığı Arapça’daki DAİİŞ kısaltması kadar kesin değildir. Fakat Anglosakson medyanın günlük jargonunda - antik Mısır tanrıçası İsis’le de benzeşen- IŞİD (ISIS) daha yaygın olarak kullanılmaktadır. ISIS (IŞİD) yerine ikame edilmeye çalışılan ISIL (Irak ve Levant İslam Devleti) tanımı, biraz kulak tırmalayıcı.
Çoğu zaman İngilzce dışındaki dillerin ifade şekillerini ihtiva eden kısaltmaları kullanıyoruz. Mesela Güney Asya siyasetini takip eden okuyucular, Pakistan’daki “Adalet Hareketi”ni (Movement for Justice) orijinial isminin (Pakistan Tahrikü’l-İnsaf) kısaltması olan PTI olarak biliyor. Hakeza Cezayir’deki iktidar partisine FLN (Front de Liberation Nationale) olarak atıf yapılıyor. Oysa İngilizce kısaltma NLF olmalıydı. Daha bunlar gibi çok örnek var.
Bu gibi adlandırma ve kısaltma tercihlerinde siyasi yaklaşımlar da rol oynuyor. Söz gelişi, yıllardır birçok medya kuruluşu Güneydoğu Asya’daki eski İngiliz sömürgesi Myanmar’ı belirtmek için Burma ismini kullanmaya devam ediyor. Ülkedeki askeri dikta rejimi 1989 yılında ülkenin adını Myanmar’a çevirmişti. Son yıllarda ülkede demokrasiye geçiş hızlandıkça, Myanmar isminin daha çok kullanıldığına şahit oluyoruz.
Kaynak: Washington Post
Dünya Bülteni için çeviren: Mustafa Doğan