Pek çok insan Rusya devlet başkanı Vladimir Putin"in jodu alanında 2004"te yayınlanan büyüleyici Judo: Tarihi, Teorisi ve Pratiği adlı kitabın ikinci yazarı olduğunu bilmiyor. Kitabında Putin, rakibin az çaba, çok etki ile yere nasıl serilebileceğinin mümkün olduğunu tarif ediyor. Oyun fetih için bir yol öneriyor.
Geçen hafta sonu Putin Zagreb"e uçtuğunda, şu sözleri hatırlandıfikirlerinizi değiştirmeden rakibinizin saldırısına direnme yerine sadece son dakika da açılmalısınız hiçbir direnişle karşılaşmamış ve kendini durduramayan büyük ve güçlü rakibiniz dengeyi kaybedecek ve düşecektir. Rakip ne kadar büyükse düşüşü o kakar ağır olacak gibi görünüyor.
Meseleye bu açıdan bakınız. ABD başkanı Bill Clinton"ın yönetiminin hala çözülemeyen dış politika miraslarından biri; Washington"un tek taraflı bir tarzda, BM"yi göz ardı edip uluslar arası hukuku hiçe sayarak, Boris Yeltsin"in Rusya"sını hakir görüp ve panik halindeki Avrupalıları dar bir alana kapatarak eski Yugoslavya"yı dağıtmasıydı. Sersemlemiş bir uluslar arası toplum ABD"nin kumandasındaki güç yelpazesini izlemekten fazlasını yapamaz.
ABD operasyonlarının ortaya çıkardığıHırvatistan, Bosna-Hersek, Makedonya, Karadağ, Sırbistan, Slovenyakomşuları Yunanistan, Bulgaristan, Romanya ve Arnavutluk ile Hırvatistan"ın başkenti Zagreb"de geçen pazar Balkan bölgesi enerji zirvesini topladıklarında ve aralarında kırmızı halı ile özel bir misafiri karşılamaya karar verdiklerinde gelecek olan bu misafir Putin"di. Geçen yıllarda Washington"un Rusya"yı Balkanlardan çıkarmaya yönelik çalışmalarının hiçbir önemi kalmamıştı, Rusya Balkanları terk etmeyecekti ve tarihinin bir parçası olan bölgeye geri döndü.
Putin, Zagreb"e hareketli şartlar altında vardı. Moskova"yı terk etmeden bir gün önce Roma"da Wall Street Journal"in Avrupa"nın kalbine bir boru hattı olarak tarif ettiği boru hattını inşa etmek için Rusya ve İtalya"nın girdiği çok önemli bir ortaklık ilan edildi. Haberler; Moskova"nın, Rusya"yı güney ve güneydoğu Avrupa"daki yeni etki alanından uzak tutma niyetiyle Washington tarafından desteklenen Nabucco boru hattı projesine bitirici darbeler indiren Viyana ile yaptığı kapsamlı enerji anlaşmalarından dört hafta sonra gelmeye başladı.
Putin, Zagreb"den Türkiye ile yaptıkları ABD"yi Karadeniz bölgesine müdahaleden uzak tutma stratejik mutabakatını pekiştirmek üzere İstanbul"a geçti. İstanbul"da KİÖ zirvesinde konuşan Putin, Karadeniz"e kıyısı olan ülkeler için uzun vadeli enerji sözleşmeleri için bir adım attı. Yaklaşık 72 saatlik bir süre içinde Avrupa"nın enerji haritası tekrardan çizildi.
Avusturyalı valsi
Rusya, Mayıs ayının 11-13"ü arasında Putin"in Kazak ve Türkmen meslektaşları ile yaptığı enerji zirvesinin kazanımlarını pekiştirmek için hızlıca harekete geçti. Yapılan diğer anlaşmalar arasında üçlü Orta Asya zirvesi; Orta Asya"dan Rusya"ya gelen Sovyet dönemi boru hatlarının gaz kapasitesini arttırma ve modernize etme, Orta Asya"dan Rus boru hatları üzerinden gaz ihracatının seviyesini arttırma, Türkmenistan"ın gaz rezervlerinin geliştirilmesine Rusların gelecekteki katılımını derinleştirme ve uzun vadeli Kazak petrol ihracatını Rus boru hatlarının üstlenmesi konularını anlaşmaya bağladı.
Bir Amerikan bölge uzmanının dediği gibi Avrupa"daki batılı enerji politikaları Mayıs 2007"de çöktü. Rusya, Orta Asya"dan Avrupa"ya doğrudan petrol ve gaz getirme ile ilgili olan batı destekli bütün projeleri alt etmiş görünüyor
Sonuç olarak Mayıs anlaşmaları; ABD"nin on yıllık Orta Asya petrol ve gaz rezervlerine doğrudan bir erişim yolu açma politikasının stratejik bir yenilgisi anlamına geldiler. Aynı şekilde anlaşmalar, AB"nin 2006"dan beri böyle bir politika oluşmayla ilgili gecikmiş çabaların önünü de kestiler.
Orta Asya zirvesinden sonra Moskova, Balkanlara doğru yöneldi. Balkanlar ve Karadeniz bölgesinde son on yıl boyunca Washington"un yaklaşımı; belirli bazı jeopolitik amaçların yoğun bir şekilde sürdürülmesinde yatmaktadır bunlar; NATO"nun bölgeye doğru yayılması ile ileriye doğru baskı yapma, NATO"nun Kafkaslara doğru yayılımı için bölgeyi bir köprü haline getirmek, sistematik bir şekilde Rusya"nın etkisini geri püskürtme, Bulgaristan ve Romanya"da ABD askeri üsleri (yüzen nilüfer yaprakları) kurma, Rusya"ya karşı bölgesel ittifakları teşvik etme ve Almanya ile onun ortağı Rusya arasında stratejik bir boşluk yaratmaktır.
Rusya, Washington tarafından oluşturulmuş koruma duvarını yarmak için enerji kartını kullanıyor. Geçen ay içinde gerçekleşen üç önemli gelişme Rusya"yı Balkanlara geri getirdi. İlki etekleri tutuşmuş bir Amerikalı uzmanın Moskova"nın Avusturya"yı ilhakı olarak adlandırdığı şeydi. Gönderme, Rusya"dan gelen gaz için Avrupa enerji haritasında Avusturya için merkez rolü inşa eden Putin"in Mayıs 23-24"ünde gerçekleştirdiği Viyana ziyaretine yapılıyordu.
Putin, Mayıs 1718"de Samara"nın Volga nehri şehrinde AB ile gerçekleştirilen yoğun zirveden çıkıp Viyana"ya gitti. Moskova, AB"nin sürekli şikâyetçi olmasına, Rusya"nın politikasıyla uyum eksikliğine sahip olmasına ve sık sık Washington tarafından manipüle edilmesinden dolayı kızgındı.
Moskova, ikili düzeyde tek tek AB ülkeleriyle ortaklık kurmaya yoğunlaşmanın çok daha verimli olacağını hissetti. Putin, Viyana"da durum ne olursa olsun çok açık bir ortak buldu. Tabi ki Avusturya, Rusya ile 40 yıllık kapalı işbirliği tarihine sahipti. Geçen Eylül Avusturya, Rusya ile Gazprom"un yıllık 9 milyar bcm olan Avusturya"nın gaz ihtiyacının %80"ini önümüzdeki 20 yıl karşılayacağı uzun vadeli bir anlaşma yaptı.
Putin"in ziyareti sırasında Salzburg yakınlarındaki muazzam gaz depolama tesisinin toplam 2.4bcm"lik bir kapasiteye sahip ilk bölümü işler hale getirildi. Tesis; Gazprom tarafından 260 milyon avroya (yaklaşık 350 milyon dolar) inşa ediliyor ve 2011"de bitirildiğinde Orta Avrupa"daki ikinci en büyük yer altı gaz depolama tesisi olacaktır.
Avusturya, Gazprom"un (Avusturya"nın dokuz eyaletinin yarısı kadar olan) Salzburg, Carynthia ve Styria"daki çok karlı yerel gaz dağıtım ile ilgili ek işlere girmesine izin verdi. Bu; Rusya için Avrupa pazarında bu türden yapılmış ilk anlaşmadır. (Avusturyalı tüketiciler 1000 dolara kadar ödeme yaparken, Rusya, Avusturya"ya her 1,000 bcm gazı 240 dolara satmaktadır.) Fakat Putin"in ziyareti; Rus gazının batı Avrupa"daki Fransa, İtalya ve Almanya"ya ve Balkanlardaki Slovenya ve Hırvatistan"a ulaştırılması için önemli bir gaz kaynak merkezi olarak Avusturya"nın rolünü büyütülmesini hedeflemekteydi.
Hâlihazırda Avusturya üzerinden geçen Rus gazının miktarı yıllık 30bcm"yi aşmaktadır. Anlaşmanın önemli bir özelliği de; Gazprom"un Avusturya bölgelerinde geçen gazını kendisinin kontrol etmesidir. Putin"in ziyareti sırasında Gazprom, Avusturyalı meslektaşı OMV Gaz İnternational ile Orta Avrupa"daki gaz taşımacılığını kontrol eden Avusturya"nın Orta Avrupa Gaz Merkezi"nde kendisinin payı olduğunu belirten bir mutabakat belgesi imzaladı.
Aynı zaman da bu mutabakata göre Gazprom OMV ile birlikte Viyana yakınlarındaki Baumgarten"da Orta Avrupa Gaz Merkezi ve Avrupa kıtasının en büyük Gaz Geçiş Yönetim Merkezi"ni inşa edecektir. Washington"un bakış açısına göre hepsinin en kötüsü ise Putin"in, ABD"nin Orta Asya gazını Rusya"yı bypass ederek Türkiye üzerinden Avusturya"ya taşımak için teşvik ettiği Nabucco gaz boru hattı projesine darbe vurmasıydı. İronik bir şekilde Avusturya"nın OMV gaz İnternational şirketi Nabucco"nun operatörü olması bekleniyordu.
Viyana"da imzalanan bu sözleşmeler; Putin"in Avusturya"yı, Gazprom"un Orta Avrupa"nın ihtiyacını karşılayacağına ve Nabucco için gerçek bir ihtiyacın olmadığına ikna ettiğine dair göstergelerdir. Rus bir yorumcu Nabucco nun geleceği şimdi kasvetli görünüyor dedi.
Bir bütün olarak ele alındığında Mayıs"ın 11-13"ünde (Rusya"nın Orta Asya gazının ihracatındaki rolünü pekiştiren) Orta Asya zirvesinde alınan üçlü kararlar ile silahlanan Putin"in Avusturya"yı ziyareti şunları garantiye aldı:
a) Gazprom Avusturya"daki pazar payını geliştiriyor
b) Gazprom Avrupalı tüketicilere doğrudan ulaşıyor
c) Rusya, Avusturya"yı diğer Avrupa pazarlarını ele geçirmek için bir geçiş koridoru olarak kullanacaktır
d) Washington"un Nabucco ile ilgili ümitleri darbe yedi
e) Moskova, ABD"nin Rusya"yı bölgeden çıkarma stratejisini yenerek Avusturya yoluyla Balkan ülkeleri ile bağlar kuracaktır.
Avrupa"nın Kalbine
Açıkçası Washington"un AB ülkelerini bütün olarak enerji güvenliği meselelerinde Rusya"ya düşman bir moda sokma stratejisi yürümedi. Aslına bakılırsa Avrupalı ülkeler artan bir şekilde Rusya"yı bir iş ortağı olarak görmeye başladılar. Geçen yılın bu zamanıyla kıyaslandığında bu yılın ilk çeyreğinde Rusya"daki yabancı yatırımları %180 arttı ve 24.6 milyar dolara ulaştı.
Rusya"da 2007 yılının ilk çeyreğindeki yatırım gerçekleştirenlerin zirvesinde Avrupa ülkeleri bulunurken ABD"nin yatırımı 364 milyonda durdu. Morgan Stanley Yatırım Yönetimi"nde gelişen pazarlar üzerinde uzman olan Ruchir Sharma"nın geçen hafa Newsweek"te çıkan bir yazısı; Rusya"yı karma bir ekonomi olarak tanımlıyordu.
Avrupalı iş adamları bunun farkında. Rusya"da yatırım yapmanın karlı olduğunu biliyorlar. Sharma Rusya"yı diğer petrol zengini ülkelerden ayıran şey; ülkenin, gelişen bir ekonomi ve tüketim kültüründe gelişmiş ülkelere hızlıca yakınlaşmasını sağlayan insan sermayesinin kalitesidir dedi.
Böylece, Amerikan gözlemcilerinin tahminlerinin tersine, Sibirya"daki Kovykta gaz tarlaları üzerinde yapılan tartışmada baskıya maruz kalan BP Rusya"daki yatırımını büyütmeyi ve Gazprom ile ilişkilerini kesmektense stratejik ittifak teşkil etmeyi tercih etti.
Bu, Rus Petrol"deki %63"lük payını satmaya zorlanmasından sonradır. Der Spiegel"den alıntı yaparsak bütün uluslar arası büyük şirketlerin Rusya"da öğrendikleri ders; şu anki pahalı ortamda yerel bir ortak olmadan yatırımı devam ettirmek çok zordur
Bunun anlamı nakit bolluğuna sahip Ruslara ileri teknoloji ve uluslar arası bağlantılarla yardım etmektir.
Der Spiegel şirket (BP) şu an 8 milyar dolarlık yatırımını kazandığını söylüyor
BP dünyadaki rezervlerinin beşte birine, üretiminin çeyreğine ve karının %10 una tekabül eden bir girişimi kaybetmek için az çabada bulunabilir
BP Rusya da uzun taşıma içindir yorumunda bulundu.
Amerikan stratejik analistleri, Avrupa başkentlerinin Rusya ile enerji işbirliği meselelerinde açıkça artık Washington ile koordineli olmamalarından dolayı kızgınlar. AB enerji komiseri Andris Piebalgs Özgürlük Radyosu"na dobra dobra bir tedarikçi olarak sözünü tutmak onun ekonomik çıkarlarına iken Rusya"nın güvenilirliğinden şüphe etmek için hiçbir neden yoktur. Yani Rusya"nın, Rusya için ne iyi ise onu yapması beklenir. Ben pozitif olmamız gerektiğini düşünüyorum dedi.
Piebalgs, Washington"un İran"a karşı uygulanan yaptırımları kaldırarak yardım edebileceğini ima etti. Piebalgs kesinlikle umudumuz İran ile uranyum zenginleştirme meselesini çözebileceğimiz şeklindedir, çünkü İran uranyumun yerini doldurabilecek devasa bir imkâna sahiptir dedi.
Putin"in Zagreb"e uçacağı günün öncesinde ilan edilen Rus-İtalyan büyük gaz boru hattı anlaşmasında bu faktörlerin karşılıklı etkileşimini bulabiliriz. Anlaşma şartlarına göre Gazprom ve İtalya"nın Eni şirketi Rusya"dan Avrupa"ya yıllık 30bcm kapasiteye sahip 5.5 milyar dolara mal olacak Güney Akımı adında yeni bir boru hattı inşa edecekler.
900 km"lik boru hattı Rusya"nın Beregovaya kentinden başlayıp en fazla 2 km"lik derinliğe ulaşarak Karadeniz"in altından geçerek Bulgaristan"a ulaşacak. Bulgaristan ulaştıktan sonra ikiye ayrılacak biri Güney İtalya (ve Yunanistan) diğeri ise Romanya, Macaristan ve Slovenya üzerinde Kuzey İtalya"ya ulaşacak. Macaristan"dan Avusturya"ya ek bir hatta ihtimal dâhilinde. Masrafları İtalya ve Rusya tarafından karşılanacak proje inşaatına gelecek yılın erken günlerinde başlanacak. Üç yıl içinde bitirilmesi hesaplanıyor.
Hattın geçeceği ülkelere projenin azınlık hissesi önerilecek fakat hiçbir geçiş anlaşması düşünülmedi. (Putin, Zagreb"de Avrupa"ya ihracat için gerekli geçiş anlaşmalarını bitirdiğini ilan etti.) Güney Akımı"nın gazını Orta Asya ve Sibirya"dan alması bekleniyor.
Denge bozma (kuzushi) sanatı
Putin, Zagreb"deki enerji zirvesinde konuştuğu zaman bu gelişmelerin stratejik öneminin altını çizdi. 2006"da 59 milyon ton petrolün haricinde Rusya"nın güney ve güney doğu Avrupa"ya sağladığı 73bcm (Rusya"nın Avrupa"ya gaz ihracatının yarısı) doğal gaza dikkat çekti. Rusya"nın çıkarlar dengesi ilkeleri temelinde bir ortaklık istediğini söyledi.
Putin, Rus gazının satışından Balkanların enerji altyapısını geliştirmeye kadar devasa işbirliğinin çerçevesini çizdi; Rus gazı için bölgenin bir taşıma rotası olarak kullanımı; bir dizi Balkan ülkesinde yer altı gaz rezervlerinin inşası; Makedonya"da gaz ağının geliştirilmesi; boru hattı ağını Arnavutluk, Güney Sırbistan ve Kosova"nın içlerine kadar genişletmek; Balkan ülkelerindeki enerji kuşağının kapasitesinin özelleştirilmesine ve modernleştirilmesine katılma; Balkanlarda Sovyet dönemi enerji olanaklarının yeniden oluşturulması ve bölgesel enerji geçiş merkezlerinin oluşumlarının geliştirilmesi.
O, elektrik sektörünü seçti ve batıdaki, orta ve güney Avrupa"daki enerji sistemleri ile Bağımsız Devletler Topluluğu ve Baltık devletlerindeki enerji sistemleri ile bir senkronizasyon önerisinde bulundu. Putin bu projenin hayata geçirilmesi bizim bütün Karadeniz havzasında bir yüzük şeklinde bir elektrik zinciri yaratmamızı ve bölgede konumlanmış bütün Avrupalı devletleri birleştirmemizi mümkün kılacaktır. Bu ortak enerji pazarı için gerekli olan ana parametreleri faaliyete sokmaya yardım edecektir.
Rus gazetesi Kommersant son haftalarda Moskova"nın bir araya getirdiği şeyin kapsamlı sonuçların özetini yaptı. Gaz Avrupa"nın içlerine gerçek bir halkanın içine kapatılmış bir şekilde farklı yönlerden akacak fakat bu gaz ya her zaman Rusya"ya ait olacak ya da Rusya"nın sert hatta insafsızca kontrol ettiği ülkelere ait olacaktır.
Putin"in el kitabının büyük bir kısmı rakibin dengesini bozmanın adı olan Japon kuzushi sanatı ile ilgilidir. Birbiri ardına gelen sayfalarda hassas resimlerin yardımıyla Putin açık bir şekilde eğer ilk devirme girişimi başarısız olursa devreye girecek olan sekiz yedek devirme planının karmaşıklığını anlatıyor. Güney ve güney doğu Avrupa"daki enerji politikaları; Washington"u, Şubat ile Kremlin"i bırakacağı zaman olan gelecek Mart arasında Putin"in savunmasını yükseltmek için kaç tane yedek devirme planına sahip olduğunu merak eder halde bırakacaktır.
Dokuz ay politikada çok uzun bir zaman olabilir. Bu arada ABD Ortadoğu"daki çıkmazda kalırken Avrupalılar joduyu öğrenebilecek mi? Aslında Putin genel Avrupalı okuyucu için kitabı yazdı. Putin"e göre jodu çok iyi beyin konsantrasyonuna, kontrollü bir diyete ve bütünüyle disiplin altına alınmış bir hayata ihtiyaç duyar. Kaba kuvvet çok ihtiyaç duyulacak bir özellik değildir.
Bu makale Ali Karakuş tarafından Dünya Bülteni için tercüme edilmiştir.